Historia e toreadorëve, sportistët që vrasin për spektakël

Të vrasësh demin për sport dhe spektakël në një arenë. Ky është thelbi i punës së një toreadori, apo torero, siç njihet në Spanjë, atje dhe ku edhe zhvillohet më shumë ky lloj sporti i përzierë me artin. Gjithsesi, vrasja e demave në publik ushtrohet edhe në Meksikë, Francë, apo në vende të ndryshme të influencuar nga kultura spanjolle.

Matadori, vrasësi i demave performon me një beze të kuqe, që edhe besohet se provokon zemërimin e demit e më pas gjithçka shndërrohet në intrigë midis njeriut dhe kafshës, deri në vrasjen e kësaj të fundit. Gjithsesi, përveç matadorëve janë dhe pikadorët, torero që luftojnë me demat të hipur mbi një kalë dhe mbajnë një shpatë.
Zakonisht, torerot pa shumë eksperiencë nisin të vrasin dema të rinj, ndërkohë që profesionistët luftojnë kundër demave të maturuar.

Pse bëhen toreadorë
Vrasja e demave tradicionalisht është një sport për meshkuj, por nuk tashmë ka dhe një numër shumë të vogël femrash, ku ndër më të njohurat është Kristina Sançez. Femrat matadore kanë fituar tashmë eksperiencë dhe spektakli që ofrojnë ato në vrasjen e demave shpesh është edhe më joshës se sa ai i meshkujve.

Të qenit toreador shihet në fakt, si një sport të cilin e ushtrojnë njerëz të varfër, të cilët kërkojnë famë dhe para. Kur një toreador i famshëm u pyet se përse ai e rrezikonte jetën, ai u përgjigj : “Uria të jep më shumë dhembje”. Vrasja e demave në Spanjë është një traditë familjare, madje trashëgimi brenda familjes, kjo edhe për shkak të vështirësive dhe sekreteve të këtij zanati sportiv, nëse mund ta quajmë kështu. Maletija ose espotaneo quhen ata që ilegalisht futen në ring dhe përpiqen të vrasin demat.

Art
Toreadori, në fakt konsiderohet edhe si artist, për shkak të performancës koreografike që ai bën kur luan për “jetë a vdekje”, por dhe sportist, pasi ai duhet të zotërojë aftësi të madhe, koordinim. Një nga matadorët më të famshëm ishte Huan Belmonte (1892-1962), teknikat e të cilit revolucionarizuan luftën me demat dhe mbetet njëkohësisht edhe një standard për toreadorët e rinj.
Stili dhe zotësia e matadorit është kriteri që vlerësohet më shumë, pavarësisht se e vret apo jo demin. Matadorët më të suksesshëm trajtohen si yje popi, duke pasur shumë të ardhura financiare, ndërkohë që jeta e tyre private është shpesh nëpër tabloide, për shkak të zotërimit dhe të joshjes së femrave. Në fakt, të luftosh me demat rrezikun e ke gjithmonë pranë, shumë prej tyre janë plagosur, ndërkohë që dhe lista e zezë e vdekjeve është e gjatë: 52 të vrarë nga demat në arenë, në sy të publikut.

Tipet e matadorëve
Ka disa tipe matadorësh, apo vrasësish, pasi i gjithë sporti bazohet në vrasjen e demit. Një prej tyre është pikadori. Një vrasës demash që përdor një shigjetë në shpinën e demit për të provuar fuqinë e demit dhe që i jep të dhënat matadorit. Pikadorët janë të parët në tre shkallët që përdoren në Spanjë në luftën me demat. Pikadori ri mbi kalë dhe e godet me shigjetë demin pikërisht në muskulin e pjesës së pasme të qafës, e më pas fillon duke i ulur kokën e tij, deri sa kafsha fillon e të humbasë shumë gjak. Gjatë kësaj kohe, muskujt e qafës së demit lodhen, ndërkohë që pikadori përpiqet ta ngrejë nga brirët. Demi i lodhur është gati për fazën tjetër të lojës.

Një tjetër tip matadori është i mbiquajturi “banderijero”, apo toreadori që përdor një flamuj të vegjël për të dyluftuar me demin. Banderijiro përdor shigjeta të vogla, të cilat afër majës kanë flamuj me ngjyra të ndryshme, e që i në majë të shpatullave të demit. Banderijerosit përpiqen të vendosin shigjetat ndërkohë që duhet të afrohen sa më shumë që të jetë e mundur demit. Ata vlerësohen nga publiku në bazë të formës dhe zotësisë së tyre.
Në Spanjë, në disa rajone si në Katalonjë, me qendër Barcelonën, edhe pse lufta me dema është shumë popullore, disa vite më parë u ndalua. Kryeministri Zapatero nxori një vendim që ndalonte fëmijët nën moshën 14 vjeç të ishin pranishëm në arenë, ndërkohë që transmetimi televiziv është i limituar. Transmetimet televizive shtetërore janë të ndaluara dhe në Portugali.

Heminguej, shkrimtari që donte bëhej toreador

Shkrimtari i njohur amerikan, Ernest Heminguej, aspironte të bëhej një matador. Novela e tij “The Sun Also Rises” (Dielli gjithashtu lind), ka elementë autobiografikë dhe përfshin edhe temën e luftimit të demave, siç e ka bërë edhe në tregimet e shkurtra, “Kryeqyteti i botës” dhe “I pamunduri”. Në vitin 1962, producenti i Hollivudit, Dejvid Uolper prodhoi “Historia e një matadori”, duke dokumentuar se çfarë ishte të bëheshe një matador.

Kostumi, një dekorim për mbretër

Kostumi i një matadori është një art më vete, pasi dekorimet e tij janë të shumëllojshme dhe bëjnë pjesë në shfaqje. Struktura e kostumit i ofron matadorit lehtësi të madhe në lëvizje. Nga qëndisjet e shumta, kostumi i jep një imazh mbretëror matadorit.

Shkollë për vrasjen e demave

Vrasja e demave është një traditë e hershme. Në Spanjë, madje ka shkolla për të mësuar stilin e vrasjes së demave. Toreadorët e rinj mësojnë artin si të vrasin me shpatë kafshën, si të vallëzojnë në arenë dhe si të kapin demin prej brirësh.

48 mijë veta për të ndjekur një vrasje

Arenat më të famshme për të ndjekur luftën me dema janë në Gadishullin Iberik, Francë dhe Amerikën Latine. Arena më e madhe ndodhet në Meksikë, me 48 mijë vende. Më e vjetra është ndërtuar në vitin 1766, “Plaza de Toros”, në Lima të Perusë.

Mijëra dema të vrarë çdo vit

Mijëra dema gjakosen, torturohen apo vriten për “argëtim” çdo vit në Spanjë, Portugali, Francë, Kolumbi, Meksikë, Venezuelë, Peru, Guatemal, madje dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës ku jetojnë shumë ispanikë.