Çfarë është Folja ? Me cilën pyetje gjendet ?

Çfarë është Folja ?

Folja është pjesë e ndryshueshme e ligjëratës që tregon një veprim apo një gjendje. Në gjuhën shqipe ajo ka kategori gramatikore të mënyrës, kohës, vetës, numrit dhe diatezës.

Foljet janë fjalë që tregojnë subjektin se si vepron ose pëson diçka ose ndodhet në një gjendje të caktuar.

Kur themi motra, macja, e kuptojmë se është fjala për njerëz, kafshë dhe sende, po nuk dimë se çfarë bëjnë ose çfarë ndodh me ta. Por kur themi motra punon, mollët u poqën, macja fle atëherë prej fjalës punon mësojmë se motra po kryen një veprim (punon), prej fjalës u poqën mësojmë se mollët pësuan diçka (u poqën), prej fjalës fle mësojmë se macja ndodhet në një gjendje të caktuar (fle). Fjalët punon, u poqën, fle janë folje.

Foljet kalimtare dhe jokalimtare

Foljet kalimtare quhen veprimi i të cilave i kalon një personi ose sendi tjetër, d.m.th. që pranojnë një kundrinor:

Beni çdo ditë luan me shokët

Foljet që pranojnë një kundrinor të drejtë janë folje kalimtare të drejta:

Lara çdo ditë ujit lulet.

Foljet që mund të marrin kundrinor të zhdrejtë pa parafjalë janë kalimtare të zhdrejta:

Iliri i hipi kalit.

Ndodh që një folje të marrë njëkohësisht një kundrinor të drejtë dhe një kundrinor të zhdrejtë pa parafjalë, pra të jëtë njëkohësisht folje kalimtare e drejtë dhe e zhdrejtë

Ia dhashë librin Lenes.
Ia afrova Jones tufën e luleve.
Folje jokalimtare janë ato që nuk pranojnë kundrinor: fle, eci, rri, qëndroj, dal etj.:

Foljet gjysmendihmese

Foljet gjysmendihmese jane foljet qe perdoren me kuptimin leksikor te zbehte.Ato nuk mund te kryejne te vetme fuksionin e kallezuesit te perbere. Folje kalimtare:

Agroni ecte i shqetësuar.
Dje fjeta gjithë ditën.
Disa folje përdoren herë si kalimtare, herë si jokalimtare. për të gjetur se cilit grup i përkasin duhet parë se në ç’kuptim janë përdorur.

Format veprore dhe joveprore

Foljet kalimtare të drejta kanë dy forma, formën veprore dhe formën joveprore:

Forma veprore: laj, fshij, thaj Forma joveprore: lahem, fshihem, thahem

Veprore (laj, fshij, thaj) janë foljet që tregojnë se subjekti vepron (laj fytyrën, fshij dhomën, thaj rrobat)
kurse

Joveprore foljet që tregojnë se subjekti pëson, d.m.th. i nënshtrohet veprimit të një tjetri (lahem nga dikush) ose tregon se subjekti vepron dhe veprimi i tij kthehet po tek ai ( lahem = laj vetveten).Folje quhet ajo pjesë e ligjëratës që emërton një veprim si proces dhe që ka kategoritë gramatikore të vetës ,numrit, mënyrës , kohës dhe diatezës . Folja përbën bërthamën kryesore të fjalisë. Shumica e foljeve emërtojnë veprime, që i kryen a i pëson kryefjala si eci, edukohem, mësoj , etj
Një pjesë tjetër foljesh emëtojnë gjendjen në të cilën ndodhet kryefjala, si : jam gjendem,fle etj, ose ndryshime në gjendjen e kryefjalës , si : përtërihem, plakem,rritem,zemërohem etj. Përvec ketyre ka edhe disa folje , si : ul (dikë) ,ngre (dikë) , rrit (dikë) etj., që tregojnë se kryefjala e fjalisë bën qē një tjetër të kryejë veprimin a të pasojë ndryshimin e gjendjes së emërtuar nga folja. Këto quhen folje faktitive . P.sh E ula me pahir . Shumica e foljeve përdoren në fjali me kuptim leksikor te plotë . Por ka edhe disa folje , që duke u përdorur si mjete gramatikore , e humbasin kuptimin leksikor (foljet ndihmëse ). Folja dallohet nga pjesët e tjera të ligjëratës sidomos nëpërmjet kategorive gramatikore . Ajo ka disa kategori gramatikore , që nuk i ka asnjë pjesë tjetër e ligjëratës ( kategoritë e diatezës, mënyrës dhe kohës ).

Klasifikimi i Foljeve sipas funksionit dhe kuptimit.

• Foljet ndihmëse

• Foljet gjysmëndihmëse : (folja këpujore, folja me vlerë modale )

• Foljet që shprehin mënyrën e veprimit

• Foljet kalimtare dhe jokalimtare

• Foljet pavetor

Kategoritë gramatikore të foljes : Kategoria gramatikore e vetës . Kategoria gramatikore e numrit. Kategoria gramatikore e diatezës. Kategoria gramatikore e mënyrës. Kategoria gramatikore e kohës .