Revista amerikane, Foreign Policy: Erdogan mund të jetë shumë i sëmurë për të vazhduar të udhëheqi Turqinë

Që nga viti 2019, ekspertët, gazetarët dhe sondazhet e Turqisë kanë parë zgjedhjet e përgjithshme turke të planifikuara për vitin 2023. Kjo ndoshta sepse partia në pushtet për ‘Drejtësi dhe Zhvillim’ (AKP) pësoi humbje poshtëruese të kandidatëve të saj për kryetarë bashkie në qendrat kryesore të popullsisë së Turqisë, përfshirë Stambollin, në zgjedhjet lokale të vitit 2019. Sondazhet e rregullta që nga ato zgjedhje zbulojnë se popullariteti i AKP -së është i ulët, edhe pse mban një kontroll mbi institucionet politike të Turqisë dhe mediat. Në mënyrë anekdotike, duket se presidenti, Rexhep Tajip Erdogan e ka lodhur mirëseardhjen e tij, veçanërisht në mesin e të rinjve.

Erdogan me të vërtetë mund të jetë i prekshëm para vitit 2023 – thjesht jo domosdoshmërisht në mënyrën se si mendojnë shumica e njerëzve. Ka shenja se ai mund të jetë shumë i sëmurë për të kandiduar për rizgjedhje.

Muajt ​​e fundit, janë shfaqur një sërë videosh në të cilat udhëheqësi turk nuk është dukur mirë. Disa prej tyre nuk janë aq të qartë sa të tjerët, por, të marra së bashku, ato ngrenë disa pyetje të dukshme në lidhje me shëndetin e Erdoganit. Në një klip, për shembull, presidenti duket se ka nevojë për ndihmën e gruas së tij ndërsa ngjit shkallët. Në një tjetër, ai duket se ka sekëlldi dhe ka vështirësi për të ecur në Anitkabir, mauzoleun e themeluesit të Turqisë, Mustafa Kemal Ataturk. Dhe, në një video që mori vëmendje të konsiderueshme korrikun e kaluar, Erdogan duket se zbehet dhe i ngatërron fjalët e tij gjatë një përshëndetjeje televizive për anëtarët e AKP -së.

Ndonjëherë, ai dukej mjaft i përulur. Së bashku me këtë pamje janë thashethemet për shëndetin e presidentit – përfshirë historitë që pretendojnë se ai është prekur nga harresa në rritje, periudhat e problemeve të frymëmarrjes, konfuzionin, të vjellat dhe implantimin e një defibrilatori të brendshëm. Sipas të njëjtave burime, presidenti ka shtuar numrin e mjekëve përreth tij, ka zvogëluar takimet me shtypin dhe po merr shumë ilaçe kundër dhimbjeve para eventeve publike.

Sigurisht, këto thashetheme më së shpeshti përsëriten nga njerëz jashtë Turqisë ose më shumë se disa hapa të larguar nga rrethi i brendshëm i presidentit, kështu që idetë për vdekjen e Erdoganit të ardhshëm mund të jenë thjesht muhabet boshe. Në fund të fundit, në video të tjera, ai është dukur mirë. Kur u shfaq në ‘Face the Nation’ më 26 shtator, ai dukej ndoshta jo aq energjik sa dikur, por ai është 67 vjeç – jo i vjetër, por jo i ri – dhe ka qenë në pushtet për më shumë se 18 vjet.

Nuk është kurrë një ide e mirë për të bërë gjykime mjekësore nga larg, veçanërisht nëse dikush nuk është mjek. Por le të pezullojmë gjykimin për një moment dhe të luajmë një eksperiment të menduar: Po sikur Erdogani të jetë mjaft i sëmurë? Çfarë ndodh nëse ose nga sëmundja ose nga vdekja ai nuk mund të kandidojë për rizgjedhje në 2023?

Sipas Nenit 106 të Kushtetutës Turke, Zëvendëspresidenti Fuat Oktay do të merrte përgjegjësitë dhe kompetencat që posedon tani Erdogan derisa të mbahen zgjedhjet (në 45 ditë) dhe të betohet një president i ri. Kjo është mjaft e drejtpërdrejtë dhe standarde. Analistët turq kanë supozuar prej kohësh se në një Turqi pas Erdoganit, AKP do të ndahej në mënyra që do të hapnin një shteg drejt zgjedhjeve konkurruese që mund të fitoheshin nga cilido nga politikanët kryesorë të opozitës në Turqi. Ndoshta mund të jetë Ekrem Imamoglu, i cili mundi një ish -kryeministër të AKP -së (dy herë) për t’u bërë kryetar i Stambollit. Homologu i tij në Ankara, Mansur Yavas, është një politikan i frikshëm. Dhe pastaj është Meral Aksener, udhëheqëse e ‘Partisë së Mirë’, me një reputacion për të qenë e fortë.

Ekzistojnë skenarë të arsyeshëm në të cilët Imamoglu, Yavas ose Aksener bëhen president të ardhshëm të Turqisë, por supozimi që qëndron në themel të çdo fitoreje të tyre është kthimi në të ashtuquajturën politikë normale pas Erdoganit. Është e mundur, por ka baza për skepticizëm. Së pari, duhet të jetë e qartë tani se Erdogan, përmes AKP -së, ose ka zbrazur ose ka përkulur institucionet politike të Turqisë sipas dëshirës së tij. Në këtë kontekst, është e vështirë të imagjinohet se një zgjedhje e organizuar në 45 ditë mund të jetë e lirë dhe e drejtë. E dyta, dhe më e rëndësishmja, është fakti se gjatë qëndrimit dy dekadash të Erdoganit, njerëzit brenda rrethit të brendshëm të AKP-së janë bërë të pasur dhe të fuqishëm, shpesh përmes mjeteve dhe praktikave të diskutueshme. Duket e pamundur që zyrtarët, biznesmenët, personalitetet e medias dhe të tjerët të rrezikojnë aq lehtë fitimet e tyre duke iu nënshtruar pasigurisë së politikës më demokratike.

Në këto rrethana, vlen të merret në konsideratë mundësia që një burrë tjetër i fortë të sundojë një Turqi pas Erdoganit, ndoshta nën një gjendje të jashtëzakonshme. Ndër figurat më të fuqishme në Turqi, përveç Erdoganit, janë shefi i inteligjencës Hakan Fidan, Ministri i Mbrojtjes Kombëtare Hulusi Akar dhe Ministri i Brendshëm Suleyman Soylu. Nga të tre, Akar duket se është pozicionuar më së miri për të marrë drejtimin. Fidan është i njohur për turqit, por ai vepron kryesisht pas dyerve të mbyllura të Organizatës Kombëtare të Inteligjencës. Soylu është dëmtuar, pasi një mafioz turk i quajtur Sedat Peker sugjeroi që ministri i brendshëm ishte i korruptuar dhe në ‘shtrat’ me krimin e organizuar në një seri videosh në YouTube të postuara muajt e fundit.

Akar gjithashtu ka një avantazh ndaj Fidan ose Soylu që asnjëri prej tyre nuk mund të krahasohet: forcat e armatosura. Analistët kanë prirur të ulin rolin e ushtrisë në politikën turke që kur reformat në 2003 dhe 2004 i vunë forcat e armatosura nën kontrollin civil. Grushti i dështuar i vitit 2016 – gjatë të cilit një numër i madh i turqve, pavarësisht nga politika e tyre, refuzuan një kthim në sistemin e kujdestarisë ushtarake, të kombinuar me spastrimet pasuese të trupave të oficerëve – dukej se kishte thyer vullnetin e komandantëve për të luajtur një rol në politikë. Megjithatë, Akar, shefi i shtabit gjatë tentativës për grusht shteti dhe më vonë ministër i mbrojtjes kombëtare, ka luajtur rolin qendror në riformimin e forcave të armatosura pas korrikut 2016 që mund ta vendosë ushtrinë në një pozicion për të luajtur përsëri një rol politik në mbështetje të Akar.

Në pesë vitet që nga ajo kohë, ministri ka qenë përgjegjës për emërimin e 65 përqind të trupave të oficerëve, përfshirë qindra gjeneralë dhe një përqindje edhe më të lartë të oficerëve nënoficerë. Në ditët kur ushtria turke u modifikua mbi politikën, por megjithatë mbajti një detyrë për të ndërhyrë për të mbrojtur sistemin Kemalist, kjo mund të mos ketë pasur aq shumë rëndësi. Sikur ushtria të ishte nënshtruar ndaj civilëve përmes rregullave, rregulloreve dhe dekreteve, pasi AKP filloi të bënte herët në sundimin e saj, ndikimi i Akarit brenda radhëve mund të mos ketë qenë një çështje. Megjithatë duket se ndërsa oficerët janë në varësi të civilëve, kjo nuk është përmes institucioneve politike, por më tepër përmes besnikërisë. Ata i detyrohen gradës dhe ndikimit të tyre dy civilëve – Akar dhe Erdogan. Nëse presidenti është i paaftë ose vdes, kjo e lë Akarin në një pozitë shumë të fuqishme.

Disa në Uashington mund të shikojnë ministrin e mbrojtjes kombëtare dhe të thonë: “Mirë, ai nuk duket aq keq. Ai na duket si pragmatik. Ne mund të bëjmë biznes me të”. Ky nuk është një pozicion i paarsyeshëm, por askush nuk duhet të presë që Akar të jetë miqësor me Shtetet e Bashkuara. Ai vjen nga një vend i ngjashëm, ideologjikisht, si Erdogan. Ministri gjithashtu ka bërë kauzë të përbashkët me një grup oficerësh të ashpër nacionalistë, anti-perëndimorë. Ndër të tjera, ata kanë bashkëpunuar për të ndëshkuar oficerët që prenë ‘dhëmbët’ në komandat e NATO -s dhe që kaluan kohë të konsiderueshme në Europë dhe/ose Shtetet e Bashkuara – ose duke i futur në burg (për lidhje të supozuara me klerikun e diskutueshëm Fethullah Gulen) ose nga duke i mbajtur ata jashtë pozicioneve të përgjegjësisë. Akar ishte gjithashtu zyrtari përgjegjës i drejtpërdrejtë për qëndrimin agresiv të Turqisë në Mesdhe gjatë verës së vitit 2020 që e kundërshtoi Ankaranë kundër aleatëve të saj në NATO, Greqisë dhe Francës. Do të ishte e vështirë për ministrin e mbrojtjes të përafrojë aftësitë dhe karizmën politike të Erdoganit, por me besnikërinë e shumicës së trupave të oficerëve, ai nuk do të kishte nevojë – të paktën fillimisht.

Natyrisht, nuk ka asnjë mënyrë për të ditur gjendjen aktuale të shëndetit të Erdoganit ose kush mund ta pasojë atë, por analistët dhe zyrtarët qeveritarë nuk bëjnë vetë asnjë shërbim duke supozuar se Erdogan do të arrijë në zgjedhjet e 2023. Nëse ai nuk e bën, politika turke mund të kthehet përsëri në diçka që i ngjan status quo ante, ose çarjet në AKP mund të paraqesin mundësi për opozitën, ose vendi mund të bëhet më i paqëndrueshëm, ose diçka tjetër mund të ndodhë. Për vite me radhë, komuniteti i politikës së jashtme imagjinonte se Egjipti do të kalonte nga Hosni Mubarak ose te djali i tij Gamal Mubarak ose shefi i tij i inteligjencës, Omar Suleiman. Doli të mos ishte asnjëri. Do të ishte një gabim edhe më i madh të injorosh shenjat se presidenti turk mund të përkeqësohet dhe të shpresosh kundër shpresës se gjërat do të funksionojnë.

Foreign Policy