Çfarë është eseja?

ESEJA
LLOJET E SAJ
Ç’është eseja?
Eseja është një lloj shkrimi i shkurtër që ka në bazë faktin dhe jo trillimin.
ajo është një lloj teksti, përmes të cilit dikush shpreh bindjet, mendimet dhe ndjenjat e veta lidhur me një ide, përjetim, njeri, libër a tekst të caktuar.
ese mund të jetë dhe një artikull i gjatë apo i shkurtër me karakter kritik për një temë të caktuar, po ashtu një shkrim joletrar që shpreh një pikëpamje personale rreth një teme.
ese mund të shkruhet për çfarëdo objekti a teme.
çdo njeri mund të shkruajë ese, ku ai mund të shfaqë opinionin rreth temës a faktit të caktuar.
Një përcaktim tjetër për esenë
Eseja është një shkrim i shkurtër në prozë ku shprehen qëndrimet, këndvështrimet dhe botëkuptimet personale për ndonjë çështje nga jeta, morali, shkenca, arti, politika etj.
sipas rregullit, autorët e esesë nuk përdorin metoda shkencore apo fakte logjike, por thirren në përvojën personale apo shoqërore.
me ndihmën e shprehjeve retorike apo poetike, ata i ofrojnë lexuesit botëkuptimet vetjake.
eseja konsiderohet si një gërshetim i letërsisë, i shkencës dhe i gazetarisë.
Llojet e eseve
Esetë mund të jenë:
formale ose të mirëfillta
joformale ose jo të mirëfillta.
esetë e mirëfillta dallohen nga zbërthimi logjik i temës, nga saktësia e hollësive të argumenteve që sjell krijuesi, nga thellësia e mendimit dhe nga maturia në opinionin e shfaqur.
esetë jo të mirëfillta trajtojnë temën në mënyrë të shkujdesur, pa i dhënë shumë rëndësi argumentit, ndonjëherë dhe me nota humori.
Në bazë të temës që trajtohet, mund të shkruhen esetë:
letrare, filozofike, historike, historiko-filozofike, shkencore, sociale etj.
Esetë, për nga mënyra e përmbajtjes, mund t’i ndajmë në ese:
narrative (treguese), përshkruese, shpjeguese, argumentuese, vlerësuese.
Eseja narrative – rrëfen një ngjarje hap pas hapi (si sekuencat e një filmi), ose tregon një histori.
– në esenë narrative tregojmë në formën e një historie, por edhe ilustrojmë, shprehim një ide, një ndjenjë tonën etj.
– rëndësi marrin detajet konkrete si dhe paraqitja e gjithçkaje në mënyrë kronologjike.
Eseja përshkruese – pikturon me fjalë një skenë, një person, një objekt, një vend ose një ngjarje.
-edhe pse një përshkrim është i mirë, nëse ai mbështetet në përdorimin e detajeve konkrete, ndryshon nga tregimi.
Eseja shpjeguese – shpjegon, informon, analizon, interpreton.
Eseja argumentuese – synon të bindë lexuesin, përmes fakteve dhe argumenteve të shumta, se një vendim që është marrë, është i drejtë, ose kërkon të bindë lexuesin për pozicionin e duhur që ka mbajtur shkruesi për një çështje të debatueshme që ka trajtuar.
-argumentet dhe arsyetimet që mund të përmbajë eseja, pro dhe kundër një pozicioni të caktuar, duhet t’i lihen në dorë lexuesit “t’i peshojë” ato dhe të marrë vendim apo të mbajë një qëndrim.
-shkruesi i esesë ndikon te lexuesi nëpërmjet paraqitjes së arsyetimeve të mbështetura në argumente dhe prova.
Eseja vlerësuese – synon të vlerësojë, nëpërmjet fakteve dhe argumenteve, situatën ose një problem të caktuar, duhet, si dhe të propozojë rrugë dhe mundësi për ta përmirësuar apo për ta zhvilluar në mënyrë progresive dhe të pranueshme problemin.

Në të njëjtin shkrim mund të përdoren të gjitha nga këto lloje të esesë. Tek eseja janë të rëndësishme: tema, qëllimi dhe lexuesi (vlerësuesi) ose dëgjuesi.
Struktura e esesë
Struktura e esesë përbëhet prej tri pjesëve themelore:
Hyrja (ku hapen temat)
Trungu ose përmbajtja (ku jepet fjalia tematike, ku paraqiten argumentet, ku shtjellohen idetë, ku përshkruhen detajet etj., në varësi të temës së esesë).
Mbyllja (ku nxirren përfundimet).
-Lloji më i përhapur i esesë, për nga mënyra e ndërtimit, është eseja klasike.
-ajo përbëhet nga pesë paragrafë, hyrja, tre paragrafë të trungut dhe përfundimi, të gjithë në mbështetje të një ideje ose disa idesh që kanë lidhje me njëra-tjetrën.
-por eseja mund të përbëhet gjithashtu nga më pak apo më shumë paragrafë, aq sa është e nevojshme për të shprehur idetë në lidhje me atë që dëshirohet të thuhet…
-një ese e mirë është pothuajse e pamundur të shkruhet, nëse nuk kuptohet materiali që interpretohet, nëse shtrembërohen faktet, nëse kundërshtohet vetja dhe nëse shembujt dhe çështjet që mund të theksohen, nuk janë të mjaftueshëm.[1]