The Economist

Ato janë të përhershme në gazetat ditore, që ndryshojnë në vështirësi dhe kompleksitet. Fjalëkryqet variojnë nga ato më të thjeshtat që zakonisht ofrojnë dëfrim gjatë pushimeve të shkurtra e deri te testet e inteligjencës që janë përdorur edhe në Luftën e Dytë Botërore nga kod-zbuluesit. Por cila është origjina e fjalëkryqeve moderne?

Loja me gjetjen e fjalëve daton mbrapa në shekuj. Shembulli i njohur më i hershëm ka të bëjë me sheshin Sator, ku një shprehje latinisht është gjetur e gërvishtur në murin e qytetit të djegur roman, Pompei. Fjalë-formues të të gjitha llojeve janë gjetur në shekullin 19 në artikujt britanikë.
Por zanafilla e fjalëkryqit modern përkon me edicionin e së dielës së “New York World” të publikuar më 21 dhjetor 1913. Arthur Wynne një violinist që më pas u bë gazetar, krijoi lojën fjalë-formuese, të quajtur “Fjalë-Kryq” për faqen e suplementit “Argëtim”. Ai është babai i të gjithë fjalëkryqeve modernë. Ai ndryshonte ato në mënyra të ndryshme. Preferonte fjalëkryqet në formën e diamantit në vend të asaj në formë katrore. Ndryshe nga shumica e fjalëkryqeve moderne, nuk fjalëkryqet e tij nuk përmbanin katrorë të zinj. Sistemi i tij numerik gjithashtu është i panjohur: për shembull në vend të “2-shi horizontal, ai përdorte numrat në katrorin e parë dhe të fundit në të cilat duhet të shënohet përgjigja.”

Fjalëkryqi i Wynne-it u bë i përjavshëm në mënyrë të rregullt dhe shumë popullor. Emri i lojës ndryshoi nga “Fjalëkryq” (Word-Cross)  në “Cross-Word” si pasojë e një gabimi tipografik.
Gazeta të tjera amerikanë e kopjuan shumë shpejt formatin, dhe fjalëkryqet u bënë një mani kombëtare në fillim të viteve 1920. Popullariteti i tyre shkaktoi debat mes doktorëve për efektin që ato kishin: “A ishte akti i të zgjidhurit një fjalëkryq qetësues dhe zbavitës, apo të ç’ekuilibron mendjen kur nuk arrin ta zgjidhësh atë?”. Londinezja “The Times” shkroi një artikull mbi maninë e fjalëkryqit duke e titulluar “Një Amerikë e skllavëruar”.

Por fjalëkryqet u përhapën edhe në vende të tjera në vitet 1920, dhe vetë ‘The Times’ e publikoi fjalëkryqin e parë në vitin 1930. Loja që Wynne krijoi kishte të bënte me përgjigje të shpejta konceptesh për shembull: “Çfarë ujdie pranojnë gjuetarët?” dhe përgjigja ishte “SHITJET”. Në Britani dhe në kolonitë e saj, të ashtuquajturit “fjalëkryqet e fshehta” u bënë shumë popullore. Ato përfshijnë të dhëna që zakonisht miksojnë konceptin e saktë me një të fshehur dhe mbështeten shumë në homonime, shkurtime dhe forma të tjera të fjalëve. Tradicionalisht, fjalëkryqet e fshehta të publikuara në gazetat ditore vështirësoheshin me kalimin e javëve. Sot ka shumë variacione fjalëkryqesh kombëtare dhe kulturore, forma e të cilave ndryshon nga një vend në tjetrin. Për shembull, The Economist njihet për publikimin e fjalëkryqeve të llojit të vet. Por, forma e fjalëkryqit me fjalë të mbivendosura është më i kënaqshëm, sepse nëse gjen një fjalë atëherë e ke më të lehtë për të zgjidhur tjetër.