Nga Paul Benjamin Osterlund, BBC

Ishte një ditë e ftohtë dhe me shi janari në Stamboll dhe unë po kërkoja frymëzim në Goreme, një dyqan ëmbëlsirash të mënyrës së vjetër në lagjen Kurtuluş. Të njohur për pudingun e pjekur në furrë dhe ëmbëlsirat e shkëlqyera me bazë qumështi, ato ofrojnë gjithashtu atë që mendohet të jetë ëmbëlsira më e vjetër e njohur për njerëzimin: ashurja.

Sipas traditës islame, “asure” – e cila shpesh quhet “Pudingu i Noes” – u përgatit si një pjatë festive nga familja e profetit pasi i mbijetoi përmbytjes së madhe kur u la në malin Ararat, në skajet e asaj që sot janë kufijtë verilindorë të Turqisë. Legjenda thotë se kjo ëmbëlsirë, e cila zakonisht përbëhet nga duzinë me kokrra gruri, fruta, arra dhe bishtajore të ndryshme, u shpik duke kombinuar çdo përbërës që kishte mbetur ende në “Arkën e Noes”.

Pjata është pak e ëmbël, e pasur dhe e shijshme me fruta. Kur përgatitet e nxehtë, ashurja merr një qëndrueshmëri që i ngjan qullit; kur shërbehet e ftohtë, ngjizet dhe merr më shumë një pamje të ngjashme me kremin.

Përveç mbajtjes si ëmbëlsira më e vjetër në botë, ashurja ka një rëndësi shpirtërore sot në të gjithë Anadollin, tokat që përbëjnë shumicën e Turqisë moderne.

“Ashure do të thotë ’10’ në arabisht dhe i referohet ditës së 10-të të muajit Muharrem, muajit të parë të kalendarit islamik. Ëmbëlsira gatuhet nëpër shtëpi gjatë asaj jave dhe u shpërndahet miqve, duke simbolizuar përhapjen e dashurisë dhe bollëkut”, – shkruan redaktori i ushqimit të Vogue dhe GQ Turkey, Cemre Torun në një artikull për Revistën Fool, duke vënë në dukje se ashure është “ndoshta pjata më simbolike në këtë pjesë të botës”.

“Kjo datë është e një rëndësie të veçantë për myslimanët shiitë – dhe e një rëndësie të veçantë për alevitë dhe bektashinjtë – sepse përfaqëson martirizimin e nipit të Profetit Muhamed, Huseyin, një ngjarje që ndezi ndarjen shiite-sunite në Islam”, – vazhdon Torun.

Megjithëse bektashinjtë i kanë rrënjët në Anadoll, selia e tyre u zhvendos në Shqipëri pasi urdhrat sufi u ndaluan në vitin 1925 nga Mustafa Kemal Atatürk, themeluesi i republikës turke. Sistemi i tyre i besimit është i afërt me atë të Alevizmit, një fe heterodokse, jo-suni. Megjithëse Alevitë përbëjnë 20-25% të popullsisë turke, besimi i tyre nuk njihet ligjërisht nga qeveria.

Duke lënë mënjanë fenë dhe historinë, Torun më tha se ashurja pasqyron atributet e gatimit anadollak.

“Prania e përbërësve si qiqrat dhe fasulet tregon rëndësinë që i kushtohet ekuilibrit dhe shijeve. Theksin vihet tek bollëku dhe prosperiteti dhe sa ushqyese është kuzhina në këtë rajon dhe rëndësia e qilarit në kuzhinë. Ato janë gjithmonë të mbushura me të gjitha llojet fasule, thjerrëza, drithëra dhe fara”, – tha ai.

Në Turqi dhe më gjerë, ka varietete dhe receta të panumërta për ashuren, për shkak të listës së përbërësve që mund të përdoren. Ajo është plot me lëndë ushqyese dhe është një ëmbëlsirë ideale për dimër, sepse është e shëndetshme dhe e kënaqshme.

Suna Cagaptay, profesoreshë e historisë së arkitekturës dhe arkeologjisë në Universitetin Bahçesehir të Stambollit thotë se ëmbëlsira e famshme u fut gjithashtu në traditat e kuzhinës greke dhe armene dhe se si ekzistojnë variantet në Lindjen e Mesme dhe Evropën Lindore.

“Kur isha një 7-vjeçare naive, thjesht supozova se kjo ishte një ëmbëlsirë specifike për alevitë. Si adoleshente kuptova se edhe sunitët e bënin atë,” – shkruan Cagaptay.

I kërkova Capaptay të kujtonte përvojat e saj dhe të familjes së saj me traditat rreth ashures dhe ajo shpjegoi se si nëna e saj e shërbente të nxehtë duke përdorur një recetë minimaliste me 8 përbërës (grurë, sheqer, sulltana, qiqra, fasule të bardha, ujë, kanellë dhe arra).

Pavarësisht se çfarë përbërësish përdoren, kjo është një pjatë e mbushur me nostalgji për shumë prej atyre që e përgatisin.