Elizabeth Siddal është ndoshta supermodelja e parë në botë

Para Bella e Gigi Hadid bota ka njohur Siddal.

Edhe nëse nuk jeni të njohur me Elizabeth Siddal, ka të ngjarë të njihni pikturat e shekullit të 19-të për të cilat ajo modeloi. Po ishte edhe më shumë se kaq.

Ju ndoshta keni dëgjuar edhe ritregimet melankolike për Siddal: muza me një jetë të turbullt dashurie; shëndet i brishtë; jeta që u pre në mes në moshën 32-vjeçare për shkak të laudanumit opiat që e helmoi gjakun e saj.

Por ju mund të mos e njihni veprën novatore të Siddal si artiste dhe poete: pikturat e saj të gjalla, emocionalisht ekspresive. Një ekspozitë e re në Tate Britain në Londër, “The Rossettis”, kërkon, pjesërisht, ta ndryshojë këtë. Shfaqja, e cila fokusohet te Dante Gabriel Rossetti, i cili u bë bashkëshorti i saj, motra e tij poete Christina dhe Siddal, sjell së bashku më shumë se 30 nga veprat e Siddal, më të parë në 30 vjet.

Siddal ishte e vetmja grua që ekspozoi punën e saj artistike në Italiane e shekullit të 15-të që pa epokën mesjetare të sillte Rilindjen. Dhe megjithëse Siddal më vonë u bë e njohur për modelimin e saj – për Rossetti, John Everett Millais dhe artistë të tjerë – studiuesit dhe kuratorët po e zhvendosin vëmendjen tek arti i saj i mbijetuar rrallë i shfaqur, i cili numëron rreth 60 vepra në letër dhe disa piktura. (Disa nga veprat e saj të humbura shfaqen për herë të parë në Tate përmes fotografive të bëra pas vdekjes së saj).

Kuratorja e Tate, Carol Jacobi thotë se si “brishtësia fizike” dhe numri i pakët i veprave kanë bërë që të ketë pak shfaqje kushtuar Siddal. “Por është edhe fakti që ajo është shumë e eklipsuar nga artistët shumë më të famshëm që ishin rreth saj”, shpjegoi Jacobi në një video-telefonatë.

Veprat e Siddal i shmangën realizmit dhe kënaqeshin me bukurinë dhe fantazinë. Arti i saj shpesh përshkruante skena të ngarkuara emocionalisht nga poezia, si piktura “Lady Clare”, e bazuar në një baladë të Alfred Tennyson, në të cilën personazhi zbulon se jeta e saj ka qenë një gënjeshtër. Në një pjesë tjetër, “The Macbeths”, Siddal pikturon veten dhe Rossettin si çifti fatkeq, të çmendur nga profecia.

Shumica e veprave të saj janë akuarel dhe vizatime. Piktura e saj e vetme e njohur me vaj – një autoportret i bërë me delikatesë në një kanavacë rrethore – është ndër ato më të vjetrat.

Në rastin e Siddal, rruga drejt njohjes nuk ka qenë lineare. Kuratori dhe studiuesi Jan Marsh ka përkrahur Siddalin si një anëtare kyç e Pre-Raphaelitëve që nga vitet 1980, kur teoria feministe rishikoi kornizat rreth grave artiste. Megjithatë, mitet dhe keqkuptimet rreth Siddal vazhdojnë.

“Shumë nga historitë që tregohen për Elizabetën nuk janë në të vërtetë histori për Elizabetën – ato janë histori për Dante Gabrielin: lidhjen e tij të dashurisë dhe frymëzimin e artit të tij, dhe Elizabetën që ai krijon në poezitë dhe fotografitë e tij. Dhe kështu ajo eklipsohet në shumë mënyra të ndryshme”, tha Jacobi, duke treguar faktin se shumë nga ajo që dihet për Siddal vjen nga biografitë e Rossettit. “Unë mendoj se është ende shumë e vështirë për të arritur në atë person të vërtetë.” Interpretimet televizive dhe filmike ndryshojnë.

Siddal meriton më shumë se tregimet e thjeshtuara për jetën e saj. Sëmundjet e saj dhe varësia ndaj opiateve gjithashtu ka të ngjarë të jenë ekzagjeruar. (Të qenurit me shëndet të brishtë ishte një tregues kulturor gjinor në kohët viktoriane. Atëherë një agjent gjumi dhe qetësues, ishte një kurë për gjithçka.)

Edhe vdekja e saj, e spekuluar si vetëvrasje, është keqkuptuar. Marsh shkruan se Siddal ka më shumë gjasa të ketë vdekur nga një opiatet e gjumit, por jo me qëllim vetëvrasjen.

Siddal ishte një grua e klasës punëtore që u shfaq si një piktore dhe poete gjatë një epoke shumë kufizuese për dikë të gjinisë dhe statusit të saj shoqëror. Puna e saj, si ajo e shumë grave krijuese, nuk u ekspozua nga institucionet kryesore – Akademia Mbretërore e Arteve, në atë kohë – dhe në fakt, ajo u rebelua kundër shijeve të tyre.

Ajo po pikturonte në mënyrën e saj… kryesisht autodidakt – kjo është historia e një artisteje moderne, që ishte vetëm 30 vjet para kohës së saj.