Michael Morris, onkolog në Qendrën e Kancerit Memorial Sloan Kettering në Nju Jork, tha se ishte “e pabesueshme” dhe “e paparë kurrë më parë”. Në provën e parë në të cilën ai punoi, skanimet ishin të pastra nga kanceri për rreth 9% të pjesëmarrësve. Në provën e dytë, ishte 21%.

“Ne nuk mund ta kurojmë sëmundjen metastatike, por në shumicën e rasteve, trajtimi [gjithashtu] nuk ndikon në mënyrën se si shfaqet sëmundja në një skanim,” tha ai. “Kemi diçka shumë të ndryshme këtu.”

Novartis është përfshirë në zhvillimin e barnave kundër kancerit për dekada, por u bë pioniere në terapinë me radioligand pasi bleu teknologjinë në dy marrëveshje. Në vitin 2017, ajo bleu Advanced Accelerator Applications, e cila u themelua nga shkencëtarë nga CERN, Organizata Evropiane për Kërkime Bërthamore. Vitin pasues ajo njoftoi një marrëveshje prej 2.1 miliardë dollarësh (1.7 miliardë CHF) për bioteknologjinë amerikane Endocyt.

Radioterapia, e cila përdoret për të trajtuar rreth gjysmën e të gjithë pacientëve me kancer, zakonisht jepet nga jashtë trupit për të vrarë qelizat kancerogjene, por indet e shëndetshme dëmtohen gjatë këtij procesi. Terapia me radioligand jepet në mënyrë intravenoze si një infuzion që përmban izotope radioaktive të bashkangjitura në një ligand. Këto janë molekula që lidhen me receptorët në qelizat kancerogjene dhe lejojnë që të jepet një dozë shumë më e shënjestruar rrezatimi.

Sfidat logjistike

Lutathera, një terapi me radioligand që Novartis e bleu në marrëveshjen AAA, u miratua për herë të parë në vitin 2017 si një trajtim për disa kancere gastrointestinale. Prodhuesi zviceran i ilaçeve mori miratimin e parë në SHBA për ilaçin e kancerit të prostatës Pluvicto në vitin 2022 dhe që atëherë është zgjeruar në trajtimin e pacientëve me sëmundje në fazë të hershme.

Në vitin 2021, drejtori ekzekutiv Vas Narasimhan vlerësoi se tregu mund të vlejë rreth 10 miliardë dollarë. Më herët këtë vit, ai i tha Financial Times se nëse terapia i përmbush premtimet e saj, mund të jetë një treg prej 25 deri në 30 miliardë dollarësh.

“Ne mendojmë se ekziston një sërë objektivash unikë që mendojmë se mund të shënjestrohen vetëm me terapi radioligande”, tha ai.

Por terapia premtuese vjen me sfida të mëdha logjistike. Radioizotopët duhet të prodhohen në një reaktor bërthamor, pastaj ilaçi radioaktiv duhet të prodhohet, transportohet dhe dorëzohet në mënyrë të sigurt tek pacientët.

Novartis ka kaluar vite duke punuar për t’i kapërcyer këto pengesa. Megjithatë, kompani të tjera shohin mundësitë në terapi dhe po garojnë për të kapur ritmin. Në vitet 2023 dhe 2024, prodhuesi amerikan i ilaçeve Lilly, kompania farmaceutike britanike AstraZeneca dhe kompania franceze Sanofi blenë të gjitha startup-e që zhvillonin terapi radioligande.

Philipp Holzer, drejtor ekzekutiv i kimisë së terapisë me radioligande në Novartis, tha se kompanitë tani po shfaqen si “kërpudha”, dhe kështu po ndodhte edhe me furnizuesit e izotopeve. “Po krijohet një treg tani”, tha ai.

Novartis ka shtatë terapi të mundshme me radioligande në 15 prova klinike, me më shumë në testime para-klinike. Po eksploron izotope të ndryshme dhe terapi në kombinim, dhe po zgjerohet në kancere të tjera, duke përfshirë mushkëritë, gjirin, pankreasin dhe zorrën e trashë.

Në kampusin e Novartis në Bazel, laboratori kryesor i radioligandit duhej të përforcohej në mënyrë që të instaloheshin 40 ton plumb për të parandaluar depërtimin e rrezatimit në pjesën tjetër të ndërtesës. Të gjithë shkencëtarët që punojnë në të mbajnë dy dozimetra, përfshirë një të vogël në gisht, për të matur ekspozimin e tyre ndaj radioaktivitetit.

Ata po përpiqen të gjejnë mënyra për ta bërë terapinë të funksionojë për një gamë më të gjerë kanceresh. Kjo përfshin gjetjen e barnave që do të lidhen me mutacionet gjenetike që janë shumë të zakonshme në tumore, por jo diku tjetër, për të shmangur dëmtimin me rreze të indeve të shëndetshme.

“Për çdo lloj kanceri, do të jetë një zgjidhje unike,” tha Narasimhan. “Shumë pak në trupin e njeriut është thjesht si “fute ne prizë dhe ndize”. Duhet të zgjedhësh sfidat.”

‘E ardhmja për trajtimin e kancerit‘

Sapo të miratohen terapitë e reja me radioligand, sfida është të prodhohen në shkallë të gjerë. Novartis ka blerë pjesën më të madhe të furnizimit me izotop radioaktiv lutetium, kështu që kompani të tjera po shqyrtojnë alternativa të tilla si aktiniumi. Pjesa më e madhe e këtij izotopi vjen nga Rusia, kështu që ata po kërkojnë furnizime edhe diku tjetër.

Sapo të jetë prodhuar materiali radioaktiv, kompania ka vetëm tre deri në pesë ditë për të krijuar ilaçin dhe për t’ia dorëzuar pacientit para se të fillojë procesi i dekompozimitm që e bën ato më pak efektiv. Çdo flakon është bërë për një pacient të veçantë, i përshtatur sipas datës së planifikuar të trajtimit të tyre. Novartis më parë ka pasur vështirësi të përballojë kërkesën për Pluvicto, por 99.5% e injeksioneve tani administrohen në ditën e planifikuar.

Steffen Lang, president i operacioneve në Novartis, thotë se izotopi duhet të lidhet me molekulën që shënjestron kancerin në përqendrimin e duhur dhe më pas të kontrollohet për cilësi. “Nuk është vetëm e shpejtë, por duhet të jetë e saktë që në herën e parë.”

Pastaj, një ekip punon 24/7 për të gjurmuar shishet e etiketuara me GPS. Novartis po fillon të përdorë inteligjencën artificiale gjeneruese për ta ndihmuar të parashikojë problemet logjistike dhe të zgjedhë rrugët për në spitale. Për t’u afruar më shumë me spitalet dhe pacientët, po zgjeron fabrikat e prodhimit nga gjashtë që ka aktualisht në SHBA dhe Evropë, duke shtuar më shumë në Kinë, Japoni dhe SHBA.

“Probleme me trafikun ajror, kushte të rënda moti – i kemi parë të gjitha,” tha Lang.

Ka sfida të mëtejshme kur terapia me radioligand u jepet pacientëve: ndryshe nga radioterapia e jashtme, materiali radioaktiv mbetet në trup, duke vazhduar të funksionojë pasi të jepet doza. Në disa vende, përfshirë Gjermaninë dhe Japoninë, pacientët duhet të qëndrojnë të izoluar gjatë natës në një dhomë spitalore të papërshkueshme nga rrezatimi. Për momentin, ka pak kompani që mund të ndërtojnë këtë lloj objekti të specializuar.

Mjekët gjithashtu duhet të trajnohen se si të kujdesen për këta pacientë. Në disa vende, urina e pacientëve duhet të mblidhet dhe të ruhet për 70 ditë derisa materiali radioaktiv në të të jetë dekompozuar.

Carla Bänziger, menaxhere portofoli te menaxheri i aseteve Vontobel, një aksionare e Novartis, tha se pavarësisht pengesave, terapitë e shënjestruara si kjo janë “e ardhmja për trajtimin e kancerit”.

Ajo tha se ky vit është i rëndësishëm për Novartis, pjesërisht sepse mori miratim të zgjeruar për Pluvicto, duke dyfishuar popullsinë e mundshme të pacientëve. Megjithatë, ajo beson se do të duhen ende dhjetë deri në 15 vjet për të ndërtuar ekosistemin e nevojshëm që terapia me radioligand të bëhet e përhapur.

Novartis ka kapërcyer shumë nga problemet, veçanërisht shkallëzimin e prodhimit, duke krijuar një “pengesë të lartë hyrjeje për konkurrentët e tjerë”, tha ajo.

Narasimhan pajtohet që Novartis ka një avantazh. “Kur hyn në këtë fushë duke blerë një bioteknologji, gjë që disa nga kolegët tanë e kanë bërë, kjo të jep një fillim. Por duhet shumë punë dhe investim për ta kuptuar këtë,” tha ai. “Kemi një avantazh pesëvjeçar.”

 Financial Times/MCN Tv