Çfarë është kutia e Pandorës?

Kur Pandora hapi kutinë e saj, sikurse thotë miti i lashtë grek, të gjitha llojet e së keqes u lëshuan nëpër botë – duke i dhënë fund Epokës së Artë të njeriut, dhe duke e braktisur atë në një jetë vdekjeje dhe rilindjeje. Duke qenë gruaja e parë e krijuar nga perënditë, ajo u dërgua në tokë si një formë ndëshkimi.

Kjo krijoi një precedent shumë negativ për gratë që do ta pasonin, dhe ky seksizëm mbetet edhe sot në kohët moderne. E megjithatë, Pandora nuk u përçmua gjithnjë si sjellëse e të keqes. Fillimisht, ajo u pa si një perëndeshë jetë-dhënëse, ashtu si perëndeshat më të njohura Gaia, Athina dhe Demetra. Gjatë viteve, Pandora u shndërrua nga një perëndeshë e nderuar, në rrënjën e të gjitha të këqijave. Më vonë u bë pjesë e narrativës së feve të tjera, dhe u përjetësua në art dhe mit.

Miti më i hershëm i shkruar mbi Pandorën, vjen nga Hesiodi në “Veprat dhe Ditët”, si dhe “Theogonia” në një masë më të vogël. Pikërisht në këto vepra ne shohim versionin e parë të saj, një njeri fatkeq që sjell të keqen në botë. Sipas këtij miti, Pandora ishte gruaja e parë e krijuar nga perënditë, Hefesti dhe Athina, me kërkesën e Zeusit.

Zeusi kërkoi që ajo të shndërrohej në një ndëshkim që do të lëshohej mbi njerëzimin, për shkak të shkeljeve të rregullave nga Prometeu, i cili u kishte vjedhur perëndive zjarrin, duke ia kishte dhënë njeriut. Hefesti e krijoi Pandorën nga toka, ashtu siç u krijua edhe njeriu, por të gjithë Zotat i falën dhunti unike dhe joshëse – përkthimi i emrit të saj në greqishten e vjetër është “plot dhunti”.

Kur Pandora iu dorëzua njerëzimit, ajo solli me vete një pitos (anije e lashtë greke), e cila më vonë u keqkuptua si një kuti e cila përmbante sëmundje, dhimbje dhe gjëra të ndryshme të liga që iu lanë botës. Megjithatë, sapo kutia u hap dhe Pandora pa të gjitha të këqijat të dilnin jashtë, u përpoq të rivinte sërish kapakun, duke lënë brenda vetëm një gjë – shpresën. Kështu, përfundoi Epoka e Artë e njeriut dhe filloi Epoka e Argjendtë, në të cilën njeriu nuk i nënshtrohej vdekjes. Me futjen e grave erdhi lindja, duke çuar në ciklin e lindjes, vdekjes dhe rilindjes.

Pandora gjysmë-perëndeshë

Pandora shoqërohet shpesh nga epiteti “Anesidora”, që do të thotë “ajo që dërgon dhurata”, çka përbën një ndryshim nga versioni i Pandorës që do të thotë “plot dhunti”. Po kështu, disa kanë sugjeruar se emri i Pandorës s’do të thotë “plot dhunti”, por “ajo që jep gjithçka”.

Epiteti “Anesidora”, përdorej më shumë për perëndeshat Gaia dhe Demetra, duke nënkuptuar se Pandora qe e ngjashme me këto perëndesha të mëdha, dhe jo me sjellësen e të keqes në botë. Në leksionet klasike, përgjithësisht pranohet që për femrat hyjnore në veçanti, ishte e zakonshme që hyjnitë fillestare të ndaheshin për të formuar versione më të qëndrueshme.

Kjo ndodhi me të ashtuquajturën “Hyjnia e Madhe”, çka do të prodhonte perëndesha me funksione më të specializuara si Gaia, Demetra, Persefonia, Artemisa dhe Hekati. Pandora duket gjithashtu të jetë një produkt i kësaj ndarje. Është sugjeruar, nga artefakte që tashmë kanë humbur, se fillimisht Pandora ishte një mishërim i pjellorisë së tokës dhe aftësisë së saj për të kultivuar fruta për të mirën e njerëzimit. Ndonëse nuk gjendet në dokumentin e shkruar, mund të shihet në qeramikën ë shekullit të V P.E.S, dhe për këtë arsye studiuesit po punojnë me këtë medium për të kuptuar më mirë Pandorën para Hesiodit.

Roli socio-politik i Hesiodit për Pandorën

Me kalimin e kohës, imazhi i Pandorës si një perëndeshë që jep gjithçka, u zhvillua në versionin “plot dhunti “ të vetvetes që ne të gjithë e njohim sot. Një koment mbi veprat e Hesiodit, argumenton se ky i fundit nuk tregon asnjë kujdes për mitologjinë e mëparshme që e rrethon Pandorën në rolin e saj si një perëndeshë që sjell jetën.

Megjithatë, autoritete të tjera mbi këtë temë argumentojnë krejt të kundërtën, se Hesiodi ishte i vetëdijshëm për mitet e mëhershme, dhe se i shkatërroi me qëllim ato në favor të një pikëpamje më patriarkale. Në këtë kuptim, argumentohet se miti i Pandorës nuk qe i mirëfilltë, por më tepër një legjendë anti-feministe e krijuar nga vetë Hesiodi, që u përdor si një koment mbi kulturën në të cilën ai jetoi dhe përjetoi paragjykimet e tij.

Gjithashtu është sugjeruar që Hesiodi ishte i vetëdijshëm për një ndryshim të pushtetit në kohën e tij, nga matriarkati në patriarkat, dhe se kjo qe mënyra e tij për të shpjeguar rënien e grave nga pushteti. Në artin e mëvonshëm, Pandora shihet si anti-Athina, nga anët e kundërta që përforcuan ideologjitë e patriarkatit dhe realitetet socio-politike gjinore në Athinën e shekullit të V-të Para Krishtit. Athina u ngrit mbi gjininë e saj për ta mbrojtur atë, ndërsa Pandora mishëroi nevojën për kontrollin e mashkullit.

Pandora dhe Eva, Dy Zonjat e Parë

Në rolin e saj të mëvonshëm, si burimi i gjitha ligësive në këtë botë, mund të nxirren paralele të forta mes Pandorës dhe Evës tek Libri i krishterë i Zanafillës. Secila prej tyre ishte gruaja e parë në botë, dhe secila luajti një rol të madh në tranzicionin e botës, nga një vend i jetës së lehtë e të begatë, në një jetë plot vuajtje dhe vdekje.

Në të dyja rrëfimet, tranzicioni në botë ndodh si një hakmarrje për shkeljen e një ligji hyjnor. Të dyja grave u është dhënë një ndalim për të ruajtur jetët e tyre idilike, dhe të dyja u joshën ta shkelnin atë – duke sjellë të keqen dhe vuajtjet në botë, dhe duke i dhënë fund parajsës në të cilën jetonin, jo vetëm për veten, por për gjithë njerëzimin.

Megjithatë, mbetet një ndryshim i madh: Eva u krijua nga Perëndia për të ndihmuar Adamin, ndërsa Pandora u krijua si një ndëshkim nga perënditë. Disa besojnë se historitë e Evës dhe Pandorës, janë rishikuar gjatë shekujve për të ngjasuar më shumë me njëra-tjetrën, dhe kjo mund të jetë arsyeja pse ato duken kaq të ngjashme në ditët e sotme.