Mix
Si ka lindur muzika ? Nga lindi muzika? Ja cilat janë teoritë kryesore
Nga do që të hidhni sytë do të gjeni muzikë. Pa asnjë përjashtim të vetëm, çdo kulturë prodhon një formë të sajën të muzikës. Ashtu si gjuha, muzika është një tipar universal i specieve tona, dhe përgjatë mijëvjeçarëve ajo ka krijuar një simfoni globale të larmishme dhe mahnitëse.
Por origjina e saj mbetet një nga sekretet e mëdha të historisë njerëzore. Instrumentet më të vjetra të njohura janë disa flautë të bërë nga kockat e kafshëve 42.000-vjeçare të zbuluara në një shpellë në Gjermani. Muzika vokale me siguri i paraprin këtyre veglave, por problemi, sipas muzikologut të Universitetit të Amsterdamit Henkjan Honing, “është se muzika nuk fosilizohet dhe as truri ynë”.
Shkencëtarët debatojnë ende se për çfarë qëllimi evolucionar shërben muzika. Dhe për shkak se synimi i tij është mjaft enigmatik sa që ushqen një debat të zjarrtë, disa skeptikë pyesin nëse muzika i shërben ndonjë qëllimi. Çarls Darvini mendonte se po.
Tek muzika, ai gjeti prova për teorinë e tij më pak të njohur të përzgjedhjes seksuale. Duke bërë një krahasim me këngën e zogjve –që është pjesërisht një taktikë dashurie – ai propozoi në librin e tij të vitit 1871 “Prejardhja e njeriut”, se ndonëse melodia jonë nuk na ndihmon të mbijetojmë nga njëra ditë në tjetrën, ajo mund të kishte evoluar “për hir të sharmit të seksit të kundërt”.
Kjo pamje e muzikës si një këngë dashurie primitive është sot më pak në modë. Por vendin e saj e kanë zënë një sërë idesh të reja, ndërsa psikologët, shkencëtarët njohës, antropologët dhe të tjerët vazhdojnë që të përballen me misterin e muzikës.
Për dekada, studiuesit e muzikës janë ndarë pak a shumë në dy kampe: ata që besojnë se muzika është një përshtatje biologjike, dhe ata që besojnë se ajo është një shpikje kulturore. Në argumentin e fundit, ritmet, meloditë dhe harmonitë me të cilat kënaqemi, nuk janë më shumë se sa një aktivitet i shkujdesur, siç shprehet psikologu evolucionar Stiven Pinker në librin e tij të vitit 1997 “Si funksionon mendja”.
Në vend se të jetë një adaptim biologjik më vete, muzika është një nënprodukt i rastësishëm i këndshëm i adaptimeve të tjera, si gjuha. “Për sa i përket shkakut dhe efektit biologjik, muzika është e padobishme. Muzika mund të zhduket nga speciet tona dhe pjesa tjetër e jetës sonë do të mbetej praktikisht e pandryshuar”- mendon ai.
Por disa ekspertë e cilësuan këtë gjykim si shumë shpërfillës. Tek e fundit, aftësia për të bërë dhe shijuar muzikë duket e ngulitur në secilin prej nesh, ashtu si adaptimet e tjera të vlefshme. Sot muzika është një profesion, por edhe “njerëzit e zakonshëm që nuk kanë marrë kurrë leksione muzike, kanë njohuri të nënkuptuara të strukturës së muzikës së kulturës së tyre”- thotë Sandra Trehub, psikologe në Universitetin e Torontos, Kanada.
Ata mund të mos njohin një arpezh nga një interval, por mund të mbajnë një ritëm, të kopjojnë një melodi dhe të lëvizin trupat e tyre sipas muzikës. Trehub studion perceptimin e muzikës tek foshnjat. “Ato mahniten nga muzika”- thotë ajo, duke shtuar se aftësia e tyre për të dalluar ndryshimet në lartësinë e notave dhe kohën e tyre është në shumë aspekte e ngjashme me të rriturit.
Madje ata mund t’i kujtojnë meloditë edhe disa muaj pasi i kanë dëgjuar. “Prandaj them se kjo duhet të ketë një bazë biologjike”- thekson ajo. Kjo nuk do të thotë domosdoshmërisht se kemi evoluar enkas për muzikën, por shumë shkencëtarë kanë ofruar shpjegime pse kjo mundet të ketë ndodhur.
Disa prej tyre argumentojnë se muzika është një mekanizëm që nxit lidhjet shoqërore. Ajo na ndihmon të bashkëjetojmë në grupe kohezive që funksionojnë mirë. Një mundësi tjetër është që muzika ka lindur nga tingujt qetësues që bëjnë prindërit për të komunikuar me foshnjat. Nëse ninullat parahistorike përmirësonin lidhjet prind-foshnje dhe mbijetesën e pasardhësve, mund të ketë pasur një nxitje evolucionare për kujdestarët e fëmijëve.
Madje disa studiues argumentojnë se versioni më i hershëm i muzikës, mund t’i ketë dhënë shkas lindjes së vetë gjuhës (edhe Darvini e besonte këtë). Të tjerët mendojnë se muzika dhe gjuha ndajnë një paraardhës të përbashkët.
Në librin e arkeologut Stiven Miten “Këngët e Neandertalëve”, ky paraardhës i yni kishte një sistem të lashtë komunikimi që mban akronimin onomatopoeik “Hmmmmm” (holistik, manipulues, multi-modal, muzikor dhe mimetik). Stiven Braun, një neuroshkencëtar në Universitetin Mekmaster, e quan atë “gjuhë muzikore”.
