Përleshjet midis ushtrisë sudane dhe forcës kryesore paraushtarake të vendit kanë lënë të paktën 56 të vdekur, ndërsa kontrolli i pallatit presidencial dhe aeroportit ndërkombëtar në Khartoum është në dyshim pas pretendimeve të diskutueshme nga të dyja palët, në luftime që kërcënojnë të destabilizojnë Sudanin dhe rajonin.

Çfarë fshihet pas luftimeve?
Përleshjet shpërthyen mes një lufte të dukshme për pushtet midis dy fraksioneve kryesore të regjimit ushtarak të Sudanit.

Forcat e armatosura sudaneze janë gjerësisht besnike ndaj gjeneralit Abdel Fattah al-Burhan, sundimtarit de fakto të vendit, ndërsa paraushtarakët e Forcave të Mbështetjes së Shpejtë (RSF), një koleksion i milicisë, ndjekin ish-komandantin e luftës Gjeneral Mohamed Hamdan Dagalo, i njohur si Hemedti.

Lufta për pushtet i ka rrënjët që para kryengritjes së 2019-ës që rrëzoi sundimtarin diktatorial Omar al-Bashir.

Kur një përpjekje për të kaluar në një qeveri demokratike të udhëhequr nga civilët dështoi pas rënies së Bashirit, një përballje eventuale u duk e pashmangshme. Diplomatët në Khartoum paralajmëruan në fillim të vitit 2022 se kishin frikë nga shpërthimi i dhunës. Javët e fundit, tensionet janë rritur më tej.

Si u zhvilluan rivalitetet ushtarake?
RSF u themelua nga Bashir për të shtypur një rebelim në Darfur që filloi më shumë se 20 vjet më parë për shkak të margjinalizimit politik dhe ekonomik të popullit vendas nga qeveria qendrore e Sudanit. RSF njihej edhe me emrin Janjaweed, përcjell dritare.net

Në vitin 2013, Bashir e transformoi Janjaweed në një forcë paraushtarake gjysmë të organizuar dhe u dha liderëve të tyre grada ushtarake përpara se t’i dislokonte për të shtypur revoltën në Darfurin e Jugut dhe më pas të dërgonte shumë prej tyre për të luftuar në Jemen dhe më vonë në Libi.

RSF, e udhëhequr nga Hemedti, dhe forcat e rregullta ushtarake nën Burhan bashkëpunuan për të rrëzuar Bashirin në vitin 2019. Më pas RSF shpërndau një protestë paqësore që u mbajt përpara selisë ushtarake në Khartoum, duke vrarë qindra njerëz dhe dhunuar dhjetëra të tjerë.

Në tetor të 2021-shit, një grusht shteti ndërpreu një marrëveshje për ndarjen e pushtetit me civilët që udhëhoqën protestat kundër Bashirit, e cila supozohej të sillte një tranzicion drejt një qeverie demokratike.

Grushti i shtetit e vuri ushtrinë përsëri në krye, por ajo u përball me protesta javore, izolim dhe thellim të vështirësive ekonomike. Hemedti u hodh pas planit për një tranzicion të ri, duke nxjerrë në sipërfaqe tensionet me Burhanin.

Cilat janë defektet?

Një shkak kryesor i tensionit që nga kryengritja është kërkesa civile për mbikëqyrjen e ushtrisë dhe integrimin e RSF-së në forcat e armatosura.

Civilët kanë bërë thirrje për dorëzimin e pronave fitimprurëse ushtarake në bujqësi, tregti dhe industri të tjera. Një tjetër pikë mosmarrëveshjeje është ndjekja e drejtësisë mbi akuzat për krime lufte nga ushtria dhe aleatët e saj në konfliktin në Darfur nga viti 2003. Gjykata Penale Ndërkombëtare po kërkon gjykime për Bashir dhe të dyshuar të tjerë sudanezë.

Drejtësia po kërkohet edhe për vrasjet e protestuesve pro-demokracisë në qershor të vitit 2019, në të cilat janë të implikuara forcat ushtarake. Aktivistët dhe grupet civile janë zemëruar nga vonesat në një hetim zyrtar. Përveç kësaj, ata duan drejtësi për të paktën 125 persona të vrarë nga forcat e sigurisë në protesta që nga grushti i shtetit i vitit 2021.

Çfarë rrezikohet në rajon?
Sudani është në një rajon të paqëndrueshëm në kufi me Detin e Kuq, rajonin Sahel dhe Bririn e Afrikës. Vendndodhja strategjike dhe pasuritë bujqësore kanë tërhequr lojërat e pushtetit rajonal, duke komplikuar shanset për një tranzicion të suksesshëm drejt qeverisë së udhëhequr nga civilët.

Disa nga fqinjët e Sudanit, duke përfshirë Etiopinë, Çadin dhe Sudanin e Jugut janë prekur nga trazirat politike dhe konfliktet.

Dimensionet e mëdha gjeopolitike janë po ashtu në lojë, ndërkohë që Rusia, SHBA-të, Arabia Saudite, Emiratet e Bashkuara Arabe dhe fuqi të tjera po luftojnë për ndikim në Sudan.

Sauditët dhe Emiratet e Bashkuara Arabe e kanë parë tranzicionin e Sudanit si një mundësi për të kundërshtuar ndikimin islamik në rajon. Ata, së bashku me SHBA-në dhe Britaninë e Madhe, formojnë “Quad”, i cili ka sponsorizuar ndërmjetësimin në Sudan së bashku me OKB-në dhe Bashkimin Afrikan. Fuqitë perëndimore i frikësohen potencialit për një bazë ruse në Detin e Kuq, për të cilën udhëheqësit ushtarakë sudanezë janë shprehur të hapur.