New York Times

Një dekadë më parë, bota magjepsej pas fjalimeve të José Mujica. Ai ishte presidenti i zakonshëm i Uruguait që kishte shmangur pallatin presidencial të vendit të tij për të jetuar në një shtëpi të vogël me gruan dhe qenin e tij.

Në fjalimet me liderët botërorë , intervistat me gazetarë të huaj dhe dokumentarë në Netflix, Pepe Mujica, siç njihet botërisht, ndau tregime të panumërta nga një histori jete e përshtatshme për film. Ai kishte grabitur bankat, mbijetoi 15 vjet si i burgosur, duke përfshirë miqësimin me një bretkosë ndërsa mbahej në një vrimë në tokë; dhe ndihmoi në transformimin e kombit të tij të vogël të Amerikës së Jugut në një nga demokracitë më të shëndetshme dhe më liberale në botë.

Por trashëgimia e zotit Mujica do të jetë më shumë se historia e tij plot ngjyra dhe angazhimi për masat shtrënguese. Ai u bë një nga figurat më me ndikim dhe më të rëndësishëm të Amerikës Latine në një pjesë të madhe për filozofinë e tij të shprehur qartë në rrugën drejt një shoqërie më të mirë dhe një jete më të lumtur.

Tani, ai po lufton me vdekjen. Në prill, ai njoftoi se do t’i nënshtrohej rrezatimit për një tumor në ezofag. Në moshën 89-vjeçare dhe tashmë i diagnostikuar me një sëmundje autoimune, ai pranoi se rruga drejt shërimit do të ishte e vështirë.

Si është shëndeti juaj?

Më bënë trajtim me rrezatim. Mjekët e mi thanë se shkoi mirë, por unë jam i lodhur dhe i dëshpëruar. Mendoj se njerëzimi, siç po shkon, është i dënuar.

Pse e thua këtë?

Ne humbim shumë kohë kot. Mund të jetojmë më paqësisht. Merrni Uruguain. Uruguai ka 3.5 milionë banorë. Importon 27 milionë palë këpucë. Bëjmë mbeturina dhe punojmë me dhimbje. Për çfarë?

Ju jeni të lirë kur i shpëtoni ligjit të domosdoshmërisë, kur kaloni kohën e jetës tuaj në atë që dëshironi. Nëse nevojat tuaja shumohen, ju e kaloni jetën tuaj duke i mbuluar ato nevoja.

Njerëzit mund të krijojnë nevoja të pafundme. Tregu na dominon dhe na grabit jetën.

Njerëzimi duhet të punojë më pak, të ketë më shumë kohë të lirë. Pse kaq shumë mbeturina? Pse duhet të ndërroni makinën tuaj? Të ndryshohet frigoriferi?

Ka vetëm një jetë dhe ajo përfundon. Ju duhet t’i jepni kuptim. Luftoni për lumturinë, jo vetëm për pasuri.

A besoni se njerëzimi mund të ndryshojë?

Mund të ndryshojë. Por tregu është shumë i fortë. Ajo ka gjeneruar një kulturë subkoshiencë që dominon instinktin tonë. Është subjektive. Është pa ndjenja. Na ka bërë blerës të pangopur. Jetojmë për të blerë. Ne punojmë për të blerë. Dhe ne jetojmë për të paguar. Kredia është një fe. Pra, ne jemi disi të mashtruar.

Duket se nuk ke shumë shpresë?

Biologjikisht kam shpresë, sepse besoj te njeriu. Por kur e mendoj, jam pesimist.

Megjithatë, fjalimet tuaja shpesh kanë një mesazh pozitiv.

Sepse jeta është e bukur. Me të gjitha uljet dhe ngritjet e saj, unë e dua jetën. Dhe po e humb sepse është koha për t’u larguar. Çfarë kuptimi mund t’i japim jetës? Njeriu, në krahasim me kafshët e tjera, ka aftësinë për të gjetur një qëllim.

Apo jo. Nëse nuk e gjeni, tregu do t’ju detyrojë të paguani faturat për pjesën tjetër të jetës tuaj. Nëse e gjeni, do të keni diçka për të jetuar. Ata që hetojnë, ata që luajnë muzikë, ata që e duan sportin, çdo gjë. Diçka që të mbush jetën.

Pse zgjodhët të jetonit në shtëpinë tuaj si president?

Mbetjet kulturore të feudalizmit kanë mbetur. Tapeti i kuq.Presidentëve u pëlqen të lavdërohen. Një herë shkova në Gjermani dhe më hipën në një Mercedes-Benz. Dera peshonte rreth 3000 kilogramë. Kanë vënë 40 motoçikleta përpara dhe 40 të tjera mbrapa, më vinte turp! Ne kemi një shtëpi për presidentin. Janë katër histori. Për të pirë çaj duhet të ecësh tre blloqe. E padobishme. Duhet ta bëjnë shkollë të mesme.

Si do të dëshironit të kujtoheshit?

Ah, si ky që jam: një plak i çmendur.

Kjo është e gjitha? Ju bëtë shumë.

Unë kam një gjë. Magjia e fjalës. Libri është shpikja më e madhe e njeriut. Është turp që njerëzit lexojnë kaq pak. Nuk kanë kohë. Në ditët e sotme njerëzit e bëjnë pjesën më të madhe të leximit në telefon.

Katër vjet më parë e hodha telefonin tim. Më çmendi. Gjithë ditën duke folur marrëzi. Ne duhet të mësojmë të flasim me personin brenda nesh. Ishte ai që më shpëtoi jetën. Meqenëse kam qenë vetëm për shumë vite, kjo ka mbetur me mua.

Kur jam në fushë duke punuar me traktorin, ndonjëherë ndaloj për të parë se si një zog i vogël ndërton folenë e tij. Ai ka lindur me programin. Ai tashmë është një arkitekt. Askush nuk e mësoi atë. A e njihni zogun hornero? Ata janë muratorë të përsosur. Unë e admiroj natyrën. Unë pothuajse kam një lloj panteizmi. Duhet të kesh sy për ta parë.

Milingonat janë një nga komunistët e vërtetë atje. Ata janë shumë më të vjetër se ne dhe do të na mbijetojnë. Të gjitha qeniet e kolonisë janë shumë të forta.

Kthimi te telefonat: A thua se janë shumë për ne?

Nuk është faji i telefonit. Ne jemi ata që nuk jemi gati. Ne e përdorim atë në mënyrë katastrofike.

Megjithatë, bota dixhitale është vendi ku tani jetohet kaq shumë jetë.

Asgjë nuk e zëvendëson këtë. (Ai na bën me gjeste të dyve duke folur.) Kjo nuk mund të transferohet. Ne nuk po flasim vetëm me fjalë. Ne komunikojmë me gjeste, me lëkurën tonë. Komunikimi i drejtpërdrejtë është i pazëvendësueshëm. Ne nuk jemi aq robotikë. Mësuam të mendojmë, por së pari jemi qenie emocionale. Ne besojmë se vendosim me kokën tonë. Shumë herë kreu gjen argumentet për të justifikuar vendimet e marra nga zorrët. Nuk jemi aq të vetëdijshëm sa dukemi.

Dhe kjo është mirë. Ky mekanizëm është ai që na mban gjallë. Është si lopa që ndjek atë që është e gjelbër. Nëse ka jeshile, ka ushqim. Do të jetë e vështirë të heqim dorë nga kush jemi.

Ju keni thënë në të kaluarën se nuk besoni në Zot. Cili është këndvështrimi juaj për Zotin në këtë moment të jetës suaj?

Gjashtëdhjetë përqind e njerëzimit beson në diçka dhe kjo duhet respektuar. Ka pyetje pa përgjigje. Cili është kuptimi i jetës? Nga vijmë ne? Ku po shkojmë?

Nuk e pranojmë lehtë faktin që jemi një milingonë në pafundësinë e universit. Ne kemi nevojë për shpresën e Zotit sepse do të donim të jetonim.

A keni Zot?

Jo. Unë i respektoj shumë njerëzit që besojnë. Është si një ngushëllim kur përballesh me idenë e vdekjes. Sepse kontradikta e jetës është se ajo është një program biologjik i krijuar për të luftuar për të jetuar. Por që nga momenti kur fillon programi, je i dënuar të vdesësh.

Duket se biologjia është një pjesë e rëndësishme e botëkuptimit tuaj.

Ne jemi të ndërvarur. Ne nuk mund të jetonim pa prokariotët që kemi në zorrët tona. Ne varemi nga një numër gabimesh që as nuk i shohim. Jeta është një zinxhir dhe është ende plot mistere.

Shpresoj që jeta e njeriut të zgjatet, por jam i shqetësuar. Ka shumë të çmendur me armë atomike. Shumë fanatizëm. Ne duhet të ndërtojmë mullinj me erë. Megjithatë ne shpenzojmë për armë.

Sa kafshë e komplikuar është njeriu. Ai është edhe i zgjuar edhe budalla.