Oligarkia, fundi i Shqipërisë

Nga Koloreto Cukali*

Mbase fjala “fund i Shqipërisë” mund të duket e tepruar. Unë mendoj që në të kundërt, është e kursyer. Do mundohem t’ju arsyetoj përse.

Mitet ekonomike të Shqipërisë

Në vitet ‘90-‘94 ideali ynë në biseda ishin “ata të ambasadave”; në 96-n që nga VEFA e deri te Sudja, thashethemet mondane rreth Vehbiut, të birit, helikopterëve e ku di unë; deri më 2005-n ishin doganierët dhe Nano, kazinotë dhe legjendat e këtij të fundit me para e suitë doganierësh e biznesmenësh; pastaj bisedat filluan të përqendroheshin ndaj mitit të ri të parasë, z. Rama; 10%-shat, monopolizimi i çdo ndërtimi e çdo projektimi përmes kompanive të miqve të vet, kam pasë takuar projektues që e urrenin me shpirt, dhe thonin që vetëm 2 kompani punojnë në Tiranë, të dyja të tijat; pas 2005-s erdhën Zeni dhe Argita me legjendat e tyre financiare, që mund të mos kenë qenë fare legjenda, epoka e Berishës 2 që kulmoi me një tjetër mit ekonomik, Rezart Taçin, tani i zhdukur nga qarkullimi; paralel me këtë filloi të këndohej miti ekonomik i LSI-së, institucionit ku bëheshin para në mënyrë vertikale, e me regjim ushtarak, qindra njerëz vrapuan të rreshtoheshin aty për të siguruar përfitime jashtë ligjit, që nga nxjerrja e një patente e deri tek pozicionet e lakmuara mitmarrëse.

Siç shihet asnjëherë biznesmenët e zotë e të ndershëm, ata që luajnë me rregulla e punojnë fort, ata që e kanë ndërtuar pasurinë me guxim, iniciativë e djersë, nuk hynë kurrë në popkulturën tonë ziliqare, nuk u kthyen kurrë në mit.

Mitet tona ekonomike, ato më sipër, po ta vini re janë në fakt janë dramat tona më të mëdha sociale e politike.

Ndërsa sot, emrat zamir, vilmanush, “klodi i spitalit amerikan” e deri dhe nikolinjakë, rrotullohen rëndom në bisedat e përditshme, tek studentët, pronarët e bizneseve të vogla, aktorët, IT-të, e deri tek gojët pa dhëmbë të atyre që ua shqiptojnë gabim emrat.

Pa qenë ekspert ekonomie, mund të them që kjo do të jetë drama jonë e fundit. Drama e oligarkëve.

Oligarkët, nuk janë pasanikë. Gabimi më i shpeshtë është të ngatërrosh një oligark me një të pasur. Të jesh i pasur, pasi ke punuar dhe ke luajtur me rregulla, nuk është krim as turp e as gjë e keqe. Por, oligarku është një njeri super i pasur që pasurinë e ka vënë ndryshe.

Një oligark, është ai që pasurohet në kurriz të pronës publike,  falë lidhjeve okulte me politikën duke përfituar kontrata publike, tokë publike, PPP, favore në kurriz të pronës së përbashkët. Një oligark nuk mund ta bëjë kurrë atë pasuri pa iu hapur rruga në mënyrë të pandershme nga politika. Një zamir nuk mund të jetë kurrë i tillë pa një edramë.

Pse oligarkët janë e keqja e Shqipërisë?

Dëmi që oligarkët i sjellin vendit është shumë i madh. Pasuria e stërmadhe e tyre ngrihet mbi 3 agresione ekonomike.

Dëmin e parë ia shkaktojnë biznesmenëve të ndershëm ose atyre pa lidhje të shkurtër me politikën. Në ekonominë shqiptare nuk ka më konkurrencë të ndershme, siç parashikon ekonomia e tregut, ku më i miri fiton. Jo, fiton ai që ka lidhje me Edramën. Dhe nuk bëhet fjalë vetëm për të përfituar koncesionet e pronave e parave publike, por, për monopole të drejtpërdrejta që nxjerrin nga loja të gjithë të vegjlit. Bizneset e vogla po rrënohen në taksa, ndërsa Zamirët me shokë dalin nëpër revista të huaja si miliarderë dollarësh.

Dëmi tjetër i vjen popullit shqiptar. Dyshja oligark-kryeministër duhet të pasurohet gjithnjë e më shumë, dhe këto para do dalin ose nga direkt xhepi juaj, siç ishte rasti i Kukësit apo i çmimit të naftës, etj, ose, paratë merren nga xhepi jonë i përbashkët, përmes koncesioneve të dyshimta e të denoncuara dhe në media, si rasti i Vilmanushit me shokë.

Nga ana tjetër, pasuri të pamata publike janë transferuar në duart e një grushti njerëzish afër Kryeministrit pa asnjë arsye ekonomike, thjesht sepse ashtu i do qejfi. Pra, prona jonë e përbashkët na është marrë, pa zhurmë e pabujë, ku me ligje shteti e ku me anashkalim e deformim të tyre, dhe u ka kaluar oligarkëve. Kjo lakmi për të grabitur tani i është sulur qendrës së Tiranës.

Por si qëlloi që u bëmë me oligarkë? A i ka Shqipëria kushtet të ketë miliarderë dollarësh?

Zona gri, miliardat gri

Para 28 vitesh ne ishim të tërë të barabartë. Ishim të varfër, por të barabartë. Qytetari shqiptar ishte i varfër, por populli shqiptar ishte i pasur, sepse e tërë pasuria ishte publike. Hidrocentrale, miniera, toka të reja, porte, hotele, hekurudha… Jo vetëm flota e peshkimit, por deri dhe një barkë peshkimi ishte pronë e përbashkët. Çdo gjë.

Sot, pas 28 vitesh, populli shqiptar jeton akoma në mjerim, mjafton të dalësh nga unaza e Tiranës për ta parë, ndërsa e tërë pasuria e tij ka kaluar në duart e 10-20 njerëzve. Gjithçka. Në këtë transferim gjigand të pasurisë publike nga duart e 3 milionë njerëzve në duart e 20 njerëzve ka diçka të errët. Sepse, nuk ka asnjë logjikë njerëzore që të argumentojë që nga 3 milionë vetë që zotërojnë një pronë kaq të stërmadhe dhe që nuk u numërua kurrë, sepse askush nuk bëri inventarin e pronave të komunizmit, vetëm 20 vetë paskan qenë më të zotët, më të zgjuarit, më të aftët në ekonominë e tregut për të na e marrë këtë pronë ne 3 milionë të tjerëve.

Në këtë transferim të madh pasurie, ka në të vërtetë një krim kombëtar.

Sikurse, nuk ka asnjë logjikë ekonomike që Shqipëria të ketë miliarderë. Në një vend kaq të vogël, me një treg kaq të dobët e fuqi blerëse kaq të ulët, nuk ka asnjë logjikë ekonomike që dikush paska arritur të bëjë 1 miliardë euro pasuri. Apo 2 miliardë.

Këto para, në fakt janë paratë tona. Para me të cilat Shqipëria do mund të ishte një vendi rregullt e i mirë-zhvilluar, i denjë për të jetuar, mësuar e punuar. Por nuk është. Sepse ne u shpronësuam në errësirë, nga lukunia e oligarkëve e kombinuar me grykësinë e një grushti politikanësh. Aty ku shkollat nuk kanë ngrohje, nuk ka para, se paratë janë te oligarku; aty ku gratë vdesin në spitale sepse nuk gjendet një gjilpërë e caktuar, nuk ka para, se paratë janë te vilma dhe klodi; aty ku shqiptarët ikin me kamionë në Londër si mish frigoriferi, nuk ka të ardhme për ta, sepse nuk ka shpresë e punë, sepse paratë që mund t’u krijonin atyre mundësira, i kanë shkuar zamos; aty ku mund të ishte jo një Teatër i ri, po dhjetë teatro të reja, nuk ka para, sepse paratë i kanë shkuar dulakëve. Erdhëm te fundi i Shqipërisë…

Fundi

Kjo që po i ndodh Shqipërisë është kapitalizmi i llojit ”Crony”. Ky është dhe fundi i kapitalizmit si motor i shoqërisë së tregut. “Crony” është ai lloj kapitalizmi ku i pasur nuk bëhesh se ke iniciativë biznesi ose ide, por se je i lidhur me filan parti e filan politikan. Oligarkët, e thënë ndryshe crony-istët, po mos të kishin ato lidhjet e shkurtra me politikën do ishin thjeshtë “një copë magazinier” diku. Sepse, e përsëris, ata nuk ecin sepse janë të zotë në biznes, por sepse janë hileqarë dhe të paskrupullt për të lundruar në ujëra të pista.

Ky sistem do shkaktojë 2 probleme. E para, ai kërkon më shumë para sesa norma normale e fitimit, sepse duhet të ushqejë pangopësinë e oligarkut për të shtënë çdo gjë në dorë, sepse “ai mundet”, por duhet të ushqejë dhe lakminë e politikani të korruptuar që mund të ketë vënë dhe ai 1 miliardë Euro të pista në Bankat e Qipros. Kësisoj ne do shohim thjesht një hendek gjithnjë e më të madh mes grupit të oligarkëve që shtojnë miliardat dhe pjesës tjetër të publikut që do shkojë vetëm në mjerim të pakthyeshëm.

Problemi tjetër është që ky sistem mund të prodhojë vetëm biznesmenë hileqarë dhe administratorë publikë të paaftë e të korruptuar. Korrupsioni nuk është më ekonomik, është dhe thelbësisht moral.

Vetë shteti, tashmë është në duart e këtij grupi njerëzish e u shërben vetëm atyre. Shteti ka eleminuar konkurencën dhe ka ligjëruar grabitjen. Në këto kushte unë besoj që aleanca Crony, që është aleanca e vërtetë e qelbësirave, është aty për të ndenjur. Mundësia për ta ndryshuar me votë është zero. Ikën Rama vjen Basha. Ikën Taçi vjen Zamiri. Sistemi ekonomiko-politik që kjo aleancë ka ngritur lë vetëm 2 rrugë: o mjerim e rrënim total për shumicën, o revolucion.

Atëherë, i dashur lexues, bazuar në atë se sa e si i njeh ti shqiptarët, cilën rrugë mendon se do zgjedhin? Fund.

 

*****

*Shkrim i botuar me pare në gazeten DITA, pjesë e forumit me bashkëpunëtorë të gazetës, analistë të jashtëm dhe lexues mbi analizën e 5 viteve qeverisje të Rilindjes.