Vajrat më të shëndetshëm për gatim

Disa lloje të vajrave; dietologia Blerina Bombaj sqaron se përbërja e këtyre vajrave në organizimin tonë mund të jenë të dëmshme, të cilat trupi nuk i njeh si lëndë ushqyese dhe prej tyre mund të pësojë një sërë çrregullimesh metabolike, duke filluar nga rritja e kolesterolit dhe ndërtimi i pllakave arteriale me finale ngushtimin e enëve të gjakut

Nga vaji i palmës, te vaji i ullirit dhe vajrat bimorë, cili është më i shëndetshëm për të gatuar? Një pyetje përballë së cilës shumë prej amvisave gjenden përballë zgjedhjes që duhet të bëjnë përpara blerjes së këtij produkti. Për këtë arsye, dietologia Blerina Bombaj në një intervistë për gazetën “Mapo” shpjegon të vërtetat dhe mitet mbi vajin e palmës, ullirit dhe vajrat bimorë. Cilët prej tyre janë më të shëndetshëm dhe cili është më i përshtatshëm për gatim? Për disa lloje të vajrave, dietologia sqaron se përbërja e këtyre vajrave në organizimin tonë mund të jenë të dëmshme, të cilat trupi nuk i njeh si lëndë ushqyese dhe prej tyre mund të pësojë një sërë çrregullimesh metabolike, duke filluar nga rritja e kolesterolit dhe ndërtimi i pllakave arteriale me finale ngushtimin e enëve të gjakut. Ndaj dhe dietologia Blerina Bombaj liston llojet e vajrave, duke i vlerësuar me notën 10 më të shëndetshmin, te nota 1 aspak të këshillueshëm për shëndetin.

Vaji i palmës, industria ushqimore dhe shëndeti ynë, sa i rrezikshëm është ai?

Vaji i palmës, së bashku me vajin e kokosit janë vajra tropikalë, të cilët përdoren masivisht në vendet ku edhe prodhohen. Vaji i palmës është dy llojesh, vaj nga tuli i frutit dhe vaj nga bërthama e frutit. Këta vajra janë të pasur në acide lyrore të ngopura, të cilët janë lidhur me rritje të kolesterolit në gjak. Kjo është edhe arsyeja përse vajit të palmës i ka rënë reputacioni vitet e fundit. Në fakt, ndër vajrat tropikalë, ai i palmës ka raportin më të favorshëm të acideve lyrore të ngopura. 50% e tij përbëhet nga këto lloj lipidesh dhe pothuaj e gjithë pjesa tjetër përbëhet nga acide lyrore të ngjashme me ato të vajit të ullirit. Ky vaj preferohet nga industria ushqimore pasi është në gjendje të ngurtë në temperaturë ambienti dhe ndihmon në ruajtjen e produkteve. Vaji i palmës apo i kokosit janë vajra bimorë krejtësisht të ngjashëm në përbërje me gjalpin shtazor por kanë kosto më të lirë.

A e rrit vaji i palmës kolesterolin?

Studimet e fundit tregojnë se yndyrat më të dëmshme për rritjen e kolesterolit janë yndyrat bimore të cilat nuk janë të ngurta në temperaturë ambienti dhe që të ngurtësohen kalojnë në proces hidrogjenizimi ku përftohen edhe acidet lyrore trans – të cilët janë ndaluar që prej 2006-s të përdoren si shtesa ushqimore. Industritë e ushqimit në botë kanë zëvendësuar yndyrat e dëmshme trans me vajin e palmës, i cili nuk ka nevojë për hidrogjenizim pasi është vetë i ngurtë. Fakti që vaji i palmës është alternativë më e shëndetshme se sa margarinat e hidrogjenizuara nuk do të thotë që e bën ushqimin të shëndetshëm, por as më të dëmshëm nga çfarë është vetë ushqimi. Madje, vaji i palmës është më rezistent në gatim krahasuar me vajrat bimorë të tipit vaj misri apo luledielli, pasi këta të fundit, edhe pse kanë pikë tymosjeje më të lartë oksidohen shumë shpejt dhe prodhojnë substancë tepër toksike. Gjithsesi, yndyrat e ngopura nuk duhet të tejkalojnë 10% të kalorive ditore, që do të thotë për një femër nuk duhet të jenë më shumë se 25 gr dhe për një mashkull nuk duhet të kalojnë 30 gr në ditë, qofshin këto vaj palme, gjalpë, vaj kokosi apo dhjamë. Prandaj është domosdoshmëri që të gjitha produktet të shkruajnë përmbajtjen e tyre në etiketë.

Vaji i ullirit  

Duke u nisur nga përbërja e vajrave, vaji më i shëndetshëm është pa diskutim vaji i ullirit i presuar në të ftohtë. Akoma edhe vaji i ullirit i cilësisë së dytë, thjesht “i virgjër”, është një zgjedhje shumë e mirë për gatimin. Por, duke pasur parasysh ngarkesën e madhe kalorike, masa duhet ruajtur gjithmonë.

Ekosistemi

Nëse do të kishte një arsye për t’iu kundërvënë përdorimit të vajit të palmës ajo është lidhja e prodhimit të këtij vaji me shkatërrimin e pyjeve tropikale dhe abuzimin me fuqinë punëtore të këtyre vendeve dhe jo dëmi që mund të sjellë në shëndetin e njeriut nga përdorimi i tij. Prodhimi masiv i vajit të palmës ka rezultuar në katastrofa ekologjike dhe refuzimi ndaj këtij prodhimi është një votë për ambientin dhe planetin.

Atëherë cili është vaji më i shëndetshëm dhe cili duhet përdorur për gatim?

Vaji është një lëndë e përbërë nga zinxhirë karboni dhe hidrogjeni. Ky zinxhir është më delikat në disa lloje vajrash dhe oksidohet shumë lehtë. Këta vajra nuk bëjnë për gatim sepse më pas ata oksidojnë qelizat tona. Vajrat që kanë zinxhir solid janë vajra të përshtatshëm për gatim.  Sa i takon vajit të kokosit, dietologia Blerina Bombaj e vlerëson me 10 pikë për gatim, sepse është i mirë për kolesterolin, metabolizmin, imunitetin, shijen. Për gjalpin e lopës vlerësohet me 9 pikë në gatim dhe i mirë pasi përmirëson shëndetin e shikimit, lëkurën, kockat dhe imunitetin. Ndërsa, sigurisht sa i takon vaji të ullirit ai vlerësohet me notën 10 në gatim sepse mbron nga infarkti kardiak, hemorragjia cerebrale, ulcera, kanceri i gjirit, depresioni dhe alzheimeri. Këta janë vajrat që duhet të përdoren kryesisht në gatim. Vaji i kikirikut, deri diku i afrohet në cilësi vajit të ullirit për sa i përket gatimit pasi ka një përbërje të ngjashme në llojin e acideve lyrore që përmban.

A mund të përdoret dy herë i njëjti vaj për gatim?

Jo, nxehtësia e dëmton strukturën e zinxhirëve të karbonit. Vaji krijon substanca tepër toksike nga nxehtësia të cilat përbëjnë rrezik për arteriet dhe shkak për arteroskleroze.

Dilema e gjalpit, bën mirë apo jo?

Tashmë shkenca ka zbuluar se jo çdo lloj yndyre e ngopur është e dëmshme. Pas shumë vitesh nën akuzë, yndyra shtazore po merr pafajësinë. Jo çdo lloj yndyre që vjen nga burim i kafshëve është e dëmshme. Për shembull yndyra e mishit të qengjit të rritur në gjelbërim, në terren malor ka shumë ndryshim nga ajo e një viçi në regjim stallor. Ajo përmban shumë më tepër acide lyrore omega 3 ndërsa dhjami i viçit të rritur në regjim stallor është me përmbajtje të lartë acidesh lyrore të ngopura, të cilat mund të ndikojnë në rritjen e yndyrave në gjak. Gjithashtu, edhe gjalpi që vjen nga qumështi i një lope të ushqyer në kullota të gjelbra është shumë më i shëndetshëm se sa gjalpi i qumështit të një lope të rritur me koncentrat drithërash. Margarina vegjetale, vlerësohet si cilësia më e keqe e yndyrave. Margarina është yndyrë vegjetale e ngurtësuar me hidrogjenizim. Kjo procedurë është krejtësisht artificiale dhe zinxhirët e vajit pësojnë një transformim në vendosjen e atomeve të hidrogjenit rreth atomeve të karbonit duke krijuar acidet lyrore “trans”. Këta lloj acidesh lyrore janë më të dëmshmit, të cilët trupi nuk i njeh si lëndë ushqyese dhe prej tyre mund të pësojë një sërë çrregullimesh metabolike, duke filluar nga rritja e kolesterolit dhe ndërtimi i pllakave arteriale me finale ngushtimin e enëve të gjakut.

Po vajrat bimorë? A nuk janë të shëndetshëm përderisa vijnë nga farat që na bëjnë mirë?

Vajrat bimorë janë shumë të shëndetshëm vetëm dhe vetëm nëse përpunohen në të ftohtë dhe gëzojnë emërtimin, ekstra i virgjër. Vajrat për gatim që vijnë nga farat si luledielli apo drithërat si misri janë vajra të rafinuar dhe të nxjerrë me temperatura të larta ku gjithë vlerat e tyre ushqyese shpërbëhen dhe humbasin. Në fund ato “zbukurohen” me ngjyrosës artificial dhe serviren si të përshtatshëm për gatim meqenëse kanë pikë të lartë të tymosjes. Por e vërteta e këtyre vajrave është se ato janë një problem shumë serioz për shëndetin nëse përdoren gjerësisht në dietë.

Kujdes!

Problemet shëndetësore që shkaktohen nga përdorimi i vazhdueshëm i vajrave bimorë të rafinuar është përmbajtja e tyre e lartë në acide lyrore omega 6. Njeriu ka mbijetuar me ushqim ku raporti omega 6 – omega 3 ka qenë pothuaj 1:1. Tashmë, konsumi masiv i këtyre vajrave nëpër gatime, në çdo produkt të përpunuar dhe në pothuaj gjithë ushqimet e gatshme, ka bërë që ky raport të shkojë 20:1. Kjo është tragjike për shëndetin tonë. Përpunimi i tyre është kimik, i lë ata të zhveshur nga vitaminat dhe antioksidantët. Konsumi i tyre është i ekzagjeruar në ushqimin modern sepse është kudo. Kjo ka rezultuar në ndryshim të strukturës se qelizave tona të cilat po formojnë membrane me përqindje të lartë të acideve lyrore omega 6 ndërkohë që njeriu është mësuar të ndërtojë qelizat e tij me përqindje më të barabartë midis acideve lyrore omega 3 dhe omega 6. Përmbajtja e lartë e acideve omega 6 i bën të rrisin inflamacionin dhe gjithë të këqijat që ai sjell si artriti, lodhja kronike dhe imuniteti i dobët. Ka dyshime se konsumi i këtyre vajrave ka lidhje me rritjen e dhunës duke qenë se raporti i lartë omega 6 – omega 3 ka ndikuar në ndryshim të strukturës izoluese së neuroneve. Këta vajra janë tepër të prirur ndaj oksidimit. Impakti i tyre në shëndetin e zemrës është i dëmshëm. Janë gjetur lidhje midis konsumit të vajrave vegjetal dhe nxitjes së aktivitetit kancerogjen në organizmin e njeriut. E gjithë kjo për një arsye, sepse konsumohen më shumë seç duhet.

Shëndeti

Këta janë vajra që përmbajnë sasi të kënaqshme omega 3, vitamina dhe antioksidantë me shumicë, por të papërshtatshëm për gatim. Këta duhet të konsumohen vetëm të freskët, në sallata apo në fund të një gatimi. Vaji i peshkut, aspak i përshtatshëm për gatim i pagatuar bën mirë për trurin, zemrën, kujtesën dhe imunitetin. Ndërkohë që vaji i linit konsiderohet aspak i përshtatshëm në gatim, ai mbron nga kanceri, nga inflamacioni, depresioni. Edhe vaji i farave të kërpit konsiderohet aspak i përshtatshëm për gatim, ndërkohë që bën mirë për zemrën, lëkurën, flokët, thonjtë, trurin, imunitetin. Po kështu edhe vaji i farës së rrushit nuk është i përshtatshëm për gatim por mbron kundër aknes, dermatitit, artritit, variceve, hemorroideve,  kancerit dhe plakjes. Gjithashtu, konsiderohen varja të papërshtatshëm për gatim edhe vaji i misrit, sojës dhe lulediellit.