---

Nga Marco Valle, “Il Giornale”

Prishja e Teatrit Kombëtar për të bërë një qendër tregtare është akti i fundit i super pushtetit të Edi Ramës. Çfarë ndodh në Tiranë?

Në agimin e së Dielës 17 maj, për të qenë saktësisht në orën 4.35, buldozerët e bashkisë të mbrojtur nga mbi një mijë policë të nisur nga të gjitha anët, rrënuan Teatrin Kombëtar në kohë rekord, simbol i një proteste të ashpër, fizike dhe tërthore që zgjati 27 muaj.

Pasditen e së njëjtës ditë, një turmë e madhe që kundërshtonte ndalimet e autoriteteve dhe rregulloret antivirus mbushën zemrën e kryeqytetit, sheshin Skënderberg dhe bulevardin ngjitur Deshmoret dhe Kombit, për të protestuar ndaj qeverisë së kryeministrit socialist Edi Rama.

Zemërim. Policia ka dhunuar disa herë protestuesit dhe arrestoi 64 persona, duke përfshirë Monika Kryemadhin, gruaja e Presidentit të Republikës Ilir Meta dhe drejtuesin e një forumi të opozitës. Bilanci në fund të ditës ishte i rëndë: bomba tymi, gurë, shkopinj dhe shtatë arrestime për “shkelje të dhunshme të rendit publik”, njëzet e një ankesa për “tubim të paligjshëm”, 36 gjoba për “shkelje të karantinës”. Dhjetra të plagosur në spitale.

Një e Dielë e keqe që bëri debatin tashmë të mbinxehur (ose më saktë, përplasjen) midis shumicës së Ramës dhe kundërshtarëve të tij të flaktë që edhe njëherë, dhe rigjallëroi sfidën midis vendimmarrësit kryeministër dhe protestuesve të tij të shumtë dhe aspak entuziastë (ta themi butë) nga metodat e tij të ashpra dhe projektet e tij “të modernizuara” e të paskrupullta.

Rasti i kompleksit teatror është emblematik. Ndërtesa, e projektuar nga arkitekti Giulio Bertè e ndërtuar në Milano në vitin 1938 dhe e montuar disa muaj më vonë në Tiranë, nuk ishte vetëm një nga shembujt e parë të parafabrikateve në histori dhe një nga veprat më interesante të arkitekturës racionaliste në Evropë, por, mbi të gjitha, përbënte një pjesë të rëndësishme të panoramës së ngushtë monumentale të qytetit.

E shndërruar në epokën komuniste së pari në një gjykatë revolucionare pastaj në “Teatri i Popullit” skena e riteve staliniste të diktatorit Enver Hoxha, pas rënies së regjimit në 1990 ndërtesa ishte rikthyer në skena e punimeve me cilësi të lartë, duke u konfirmuar në forca kryesore promovuese e kulturës dhe artit shqiptar.

Duke pasur parasysh vjetërsimin e materialeve origjinale, mirëmbajtjen e dobët në periudhën Enveriste dhe rregullat e reja të sigurisë, të gjithë (ose pothuajse) dëshiruan një ristrukturim rrënjësor në përputhje me projektin e Berté-s. Iluzione. Në vitin 2018, me justifikimin e festimeve në vitin 2020 të njëqindvjetorit të kryeqytetit të Tiranës, Rama dhe Erion Veliaj, kryetar bashkie dhe delfini i caktuar, vendosën të godasin qendrën historike dhe plani filloi pikërisht nga prishja e «Teatrit Kombetar».

Në vend të saj u vendos që të ngrihet “kravata e harkut”, një pseudonim i lezetshëm për të pagëzuar një megastrukturë prej betoni të armuar: një strukturë masive prej katër kullash të projektuar nga studioja daneze Big dhe nënshkruar nga arkitekti Bjarke Ingels, kompleks që cili do të ketë qendra tregtare, apartamente, etj. hotele dhe me një hapësirë ​​të destinuar për aktivitete teatrale. Kosto e parashikuar, 30 milion euro, një shifër e madhe për standardet shqiptare.

Pas këtij lajmi, gjysma e Tiranës u ngrit kundër kryeministrit dhe kryebashkiakut, të cilësuar si regjistrat e një maksi spekulimi ndërtimi. Në mbrojtje të kompleksit, duke e mbrojtur atë që nga korriku i kaluar, artistët dhe intelektualët që i përkisnin “Aleancës për mbrojtjen e teatrit” u vendosën menjëherë brenda teatrit. Për t’i mbështetur ata, u bashkuan edhe Lulzim Bashia, drejtuesi i Partisë Demokratike, dhe Znj. Kreymadhi, e perkrahur nga bashkëshorti i saj që solli çështjen në Gjykatën Kushtetuese: një veprim i fortë, por i kotë, pasi Gjykata prej kohësh është ngrirë për dështim të emërimit të 5 gjyqtarëve nga 9 të parashikuar.

Edhe “Confindustria Albania”, partneriteti që përfaqëson ndërmarrjet italiane në vend, ishte gjithashtu kundër shembjes. Presidenti i saj Sergio Fontana komentoi me hidhërim: «është sikur për të ndërtuar një teatër më të madh dhe të rehatshëm të vendoset që të rrënohej Arena e Veronës apo Koloseu. Një teatër i ri mund të ndërtohej në një zonë tjetër pa prishur një shembull të jashtëzakonshëm të arkitekturës italiane».

Ambasadori italian Alberto Cutillo ishte më i kujdesshëm (ose shumë i vakët): “Unë mendoj se në një vend demokratik këto zgjedhje duhet të ndahen sa më shumë që të jetë e mundur, sepse pasi të merren, nuk është e mundur të ktheheni mbrapa”. Asgjë më shumë, asgjë më pak.
Nga ana e Institutit Kulturor Italian, heshtje absolute.

Reagimet e Europës janë shumë më të ashpra. Delegacioni i BE në Tiranë shprehu kundërshtimin e tij ndaj mënyrave dhe kohërave dhe Presidenti i PPE Donald Tusk dënoi haptas prishjen, një veprim “i cili shkon kundër vlerave evropiane si mbrojtja e trashëgimisë kulturore, sundimi i ligjit dhe dialogu transparent». Nga ana tjetër, ambasadori gjerman Peter Zingraf shtoi: “Rënia e Teatrit Kombëtar në agim, në formën që kemi parë, është e vështirë të kuptohet”. Ankesat dhe ftohtësia që do të reflektohen në mënyrë të pashmangshme në negociatat e vazhdueshme për pranimin e Shqipërisë në Union.

Një rrugë e trazuar e bërë e komplikuar nga dispozitat e fundit të Ramës, midis të gjithave të ligjit censurues, “kundër shpifjes” të miratuar dhjetorin e kaluar, një sërë rregullash për të kontrolluar informacionin përmes një “Autoriteti të Mediave Audiovizive” të gjithë të emëruar nga qeveria. Brenda 72 orëve, në diskrecionin absolut të Agjencisë, çdo lajm i pretenduar shpifës i botuar, do të kushtojë shuma të larta për gazetarin dhe botuesin e tij. Përveç kësaj, është e detyrueshme të paguhet gjoba, për të qenë në gjendje të apelohet në gjykatë. Një dolli për shëndetin e lirisë së shtypit dhe opinionit.