Anti-korrupsion? Filloni nga programi i transparencës

Në mesin e muajit qershor pata rastin të vizitoj dy bashki, Durrës e Vlorë, me qëllim njohjen nga afër të raporteve të qytetarëve me administratën dhe mënyrës sesi trajtohen problematikat e tyre. Në Vlorë takova rreth 10 qytetarë, 7 prej të cilëve më rezultoi se kërkonin ndihmën e administratës për probleme, të cilat sipas ligjit të Informimit Publik dhe Programit të Transparencës në këtë ligj, do të duheshin të ishin zgjidhur nga banesa e tyre, online ose me postë, pa harxhuar kohë, mund e energji për radhë, pritje e debate me punonjësit e bashkisë. Interesant ishte fakti se ata nuk i njihnin të drejtat e tyre, nuk ishin në dijeni sesi mund të merrej informacioni online dhe nga ana tjetër, as punonjësit e bashkisë nuk kishin njohuri të detajuara të kësaj praktike.

Në Durrës situata ishte më ndryshe. E thënë simbolikisht, – më lehtë mund të merreshin të dhëna publike nga thesari i shtetit sesa nga bashkia e këtij qyteti. Koncepti mbi të drejtën e informimit, programin e transparencës, detyrimet ligjore për info falas dhe shërbime online ishte aq minimal, saqë njëra nga dy palët, – qytetari ose bashkia, dukeshin jashtëtokësorë. Në të njëjtën kohë në Tiranë kisha një përvojë personale: në shkollën e fëmijëve të mi filluan punimet, mësimi u ndërpre, nxënës e personal u zhvendosën në një shkollë tjetër, u ndryshua sistemi i mësimit të tyre nga paradite në pasdite, etj, – një kosto e madhe financiare, kohore dhe stresi për disa qindra prind që kanë fëmijët e tyre aty. Natyrisht Bashkia u përgjigj se po bënte më të mirën, – një shkollë të re, e cila po pret inaugurimin këto ditë. Por as bashkia dhe asnjë institucion tjetër nuk ishte në gjendje ti jepte përgjigje pyetjes, – përse prindërit dhe fëmijët nuk kishin dijeni më parë, përse tani në mes të sezonit shkollor, përse shpërndarje të fëmijëve në dy shkolla të tjera, dhe kush mban përgjegjësi për miliona lekët që familjet paguajnë ekstra për të çuar fëmijët në shkolla larg zonës ku ata banonin.

Në Përmet zyrtarët lokalë ishin më të qartë: shërbime online falas? Ok, por në 3-4 njësi administrative nuk ka pasur dhe as kemi internet. Në Lezhë apo Bulqizë e njëjta histori, – shërbime online kur nuk ka akses në internet. Në Sarandë në disa njësi administrative ka internet, por më shumë hyn linja greke sesa ajo shqiptare, ndaj kosto, sidomos ajo telefonike është e lartë. Problematika të njëjta apo specifike gjenden në secilën prej 61 bashkive të reja. Shembull pozitiv? Po, Shkodra ka aktualisht shërbimin më të mirë online të informacionit, sidomos në ëebsite të bashkisë, kjo falë një investimi të huaj në këtë bashki.

Deri përpara një muaji Tirana ishte bashkia më me pak informacione, tani ka krijuar faqe të re, kurse në total nga 61 bashkitë, vetëm gjysma e tyre janë në gjendje të ofrojnë online informacionet bazë për shërbimet ndaj qytetarëve. Kur më 2014 u miratua ligji për të drejtën e informimit, me një program të detyrueshëm të transparencës, skeptikët ishin të shumtë. Dhe me të drejtë. Një sistem i hapur e transparent është një ëndërr e largët për një elitë të korruptuar politikanësh e zyrtarësh, nga ata që kemi pasur e kemi. Transparenca i pengon ata të fitojnë nga buxhetet tona, transparenca i pengon ata të devijojnë fondet publike tek klientela e tyre, transparenca i pengon ata të japin llogari për premtimet e shërbimet, për të cilat janë votuar ose paguajnë taksë qytetarët. Sa më transparente një bashki e institucion, aq më pak qytetarë trokasin në dyert e tyre për shkresa, shërbime, ndere, etj, pra aq më pak zvogëlohen mundësitë e korrupsionit nga zyrtarët e trajnuar me ryshfete dhe sistem nderesh. Programi i transparencës do të ndihmonte shumë prindër si unë për të ditur në kohë, cilat janë projektet vjetore në lagjen time, ku shkojnë taksat e mia, çfarë do të ndodhë me shkollën e fëmijëve të mi, kur janë oraret e shërbimeve publike, çfarë procedurash duhen ndjekur për të nxjerrë dokumente zyrtare, cilat janë lejet e ndërtimit të dhëna, ku do të ketë lulishte dhe fusha sporti, ku do jetë ambulanca e lagjes dhe zyra e punësimit, ku merren pensionet dhe ku blihen librat shkollorë, ku ndodhet stacioni më i afërt i policisë dhe cila banesë nuk duhet marrë me qira sesa është për prishje.

Në aspektin më makro programi i transparencës do të më ndihmonte të mësoj se çfarë ndodh me buxhetin e bashkisë apo institucioneve, si merren vendimet, sa punë bëjnë këshilltarët, cilët janë personat buxhetorë që paguhen me taksat e mia në bashki, cilat janë programet e zhvillimit afatshkurtër dhe afatgjatë, cilat janë planet urbanistike, cilat janë taksat dhe si justifikohen ato…etj, etj. Duke mos i pasur këto të dhëna, qytetari e të vështirë të bindet përse duhet të paguajë taksë ekstra për arsimin kur nuk ka fëmijë për të çuar në shkollë, përse duhet të paguajë taksë ekstra për çerdhet kur nuk ka fëmijë të vegjël, përse duhet të paguajë për gjelbërimin kur lulishten pranë tij bashkia e kthen në shesh ndërtimi, përse shtrohen rrugë që nuk janë emergjente dhe injorohen ato më emergjente, përse sheshet e ndërtesave të prishura nga INUK janë kthyer në parkingje private në lagje, deri edhe pyetje më të rëndësishme, si, cila është shkolla më e mirë në qytet, cilat janë zonat me perspektivë zhvillimi në qytet, cilat janë projektet urbanistike në zonën time, etj. Për ne që merremi me ligjet, institucionet, politikën sesi duhet të jetë, leksionet, etj, shpesh kritika që na bëhet është, – nuk jetoni me realitetin! E pata këtë ndjesi edhe kur në Durrës pyeta një zyrtar bashkie përse janë harxhuar miliona brenda një viti në katër ndërhyrje tek e njëjta rrugë, ndërkohë që tani parashikohet prishja e saj e plotë, ose përse muret e qytetit të vjetër janë mbuluar nga betoni i pallateve të reja të betonit vetëm 20 metra larg bregdetit. E pata këtë ndjesi edhe kur harxhova katër ditë vizita burokratike në itinerare të ndryshme zyrat e postës – bashki – polici për të rifreskuar pasaportat e fëmijëve. Katër ditë vajtje – ardhje dhe një gjobë të lartë financiare për kuponë, foto, vërtetime, certifikata, deklarime, fotokopje, etj, për një shërbim që në vendin perëndimor ku kam jetuar, jepej falas nga shteti në 5-10 minuta!

Gjithsesi përvoja të tilla na “shkundin” për të kuptuar se diferenca midis ligjeve, retorikës dhe realitetit, vërtetë mbetet e madhe, por edhe për të na nxitur për të imponuar sa më parë dhe me çdo kosto, një sistem informimi publik, një program integral të transparencës në çdo bashki dhe institucion publik. Zgjidhja është transparenca, alternativa tjetër mbetet sistemi i vjetër konsensual që nuk po ndryshon, – mekanizmi militant e abuzues i korrupsionit, – i përdorimit të shtetit, taksave dhe aseteve të tij si pronë private, fonde private, burime private. Kjo është arsyeja që, kushdo që ka një zë, – media e shoqëria civile, donatorë dhe institucione të së drejtës, qytetarë dhe mendje liberale, – të ndikojnë veç ose së bashku përmes presionit pozitiv, protestës, reagimit, nxitjes, etj, për reformë të thellë në shërbime, për hapje të bashkive dhe institucioneve, për një sistem shumë më transparent dhe efikas raporti të shtetit ndaj qytetarëve, si vlerë, përgjegjësi e standard demokratik.

“Shekulli”